yakıt ikmali Archives - Herkes İçin Havacılık Derneği

Uçakta Yakıt İkmali Nasıl Yapılır?

Uçaklarda yakıt ikmali havada ve yerde olmak üzere iki şekilde yapılır. Uçakta bulunan yakıt renksiz, berrak ve neredeyse kokusuzdur. Halk arasında gazyağı olarak bilinen kerosene, çeşitli katkı maddeleri eklenerek elde edilir. Yakıt ikmalinde ve depolamasında dikkat edilmesi gereken hususlardan bazıları yakıtın donma sıcaklığı ve içinde bulunan su oranıdır.

Havada Yakıt İkmali Nasıl Yapılır?

Havada yakıt ikmali yolcu uçakları için kullanılan bir metot değildir. Bu işlem genellikle iki askeri uçak arasında yapılır. Uçuş esnasında uçak yakıtını taşıyan bir askeri uçaktan diğer bir uçağa aktarılması işlemidir. Bu işlemde iki türlü metot kullanılır. Bunlar “Boom” ve “Hose-and-Drogue” sistemidir.

Boom Sistemi: Tanker uçaklarının arkasında bulunan, kontrolü uçaktaki yetkili kişi tarafından gerçekleşen teleskobik bir kolla gerçekleşir. Bu teleskobik kol, yakıt alan uçağın üstünde bulunan ilgili yere kilitlenmesiyle yakıt ikmal işlemi gerçekleşir.
Hose-and-Drogue Sistemi: Bu sistem sepet sistemi olarak bilinir. Uçağın arka kısmından salınan bir hortum vasıtasıyla yakıt ikmal işlemi gerçekleşir. Yakıt alacak uçakta bir adet yakıt ikmal probu bulunur. İkmal sırasında bu prop diğer uçaktan salınan sepete kilitlenir ve ikmali gerçekleştirir. Bu işlemde herhangi bir operatöre ihtiyaç yoktur.

Yolcu ve Kargo Uçaklarında Neden Havadan Yakıt İkmali Yapılmaz?

Havada yakıt alma tehlikeli bir işlemdir ve çok katı kurallar içerir. Ayrıca bu uçaklarda menzile göre yakıt miktarı hesaplanıp ona göre ikmal yapılır. Bu sebepten dolayı yolcu ve kargo uçaklarında havadan yakıt ikmali gerçekleşmez.

Uçağa Park Pozisyonundayken Yakıt Alma İşlemi Nasıl Gerçekleşir?

Uçağa yakıt ikmali, uçağa ait el kitaplarının (AMM) ilgili bölümleri referans alınarak gerçekleştirilir. Uçakta yolcu varken ve sorumlu pilotun bilgisi olmadığında yakıt ikmali gerçekleşmez. Yakıt alma işleminde uçağın yanında itfaiye aracı hazırda bulundurulur ve açık yolcu kapılarına da yolcu merdiveni veya körük yanaştırılmış olmalıdır. İlgili koşulların sağlanması durumunda yakıt tankından alınan boru, kanadın altında bulunan proba kenetlenip yakıt alma işlemi gerçekleştirilir.

Uçakta Kaç Adet Yakıt Tankı Bulunur?

Uçakta Merkezi (Center Tank), Ana (Main Tank) ve Genişleme (Surge Tank) yakıt deposu olmak üzere temelde üçe ayrılır. Merkezi yakıt deposu iki kanat arasında, ana yakıt deposu kanatların içinde ve genişleme yakıt deposu ise kanatların içinde bulunan yakıt tanklarının uçlarında bulunur.

Gökhan Meriç Mart 16, 2023

Bilgi Deposu

Havada Yakıt İkmali Yapılabilir Mi?

Günümüz hava taşıtlarının menzillerinin pek değişmemesinin birincil sebebi yakıt depolarının çok fazla ağırlık oluşturması ve yer kaplamasıdır. Birinci Dünya Savaşı ile İkinci Dünya Savaşı arasında bu konu hakkında pek fazla kafa yorulmuştur. Peki buna nasıl bir çözüm bulunmuştur?

Günümüzde askeri havacılık alanında yakıt “sorununa” karşı pek çok çözüm bulunmuştur. Bu çözümler şu şekildedir:

Conformal Fuel Tank

Özellikle Fighter sınıfı savaş uçaklarında karşımıza çıkan yakıt deposu eklentisidir. Bu uçakların genellikle kanopi (savaş uçaklarının kokpit camı olarak betimleyebiliriz) arkasından başlayarak kanat arkasına kadar uzanan yapılardır. Entegre edilen platformların yakıt kapasitelerini ortalama iki kat arttırmaktadır.

External Fuel Tank / Drop Tank / Harici Yakıt Tankı

Genellikle Fighter sınıfı uçaklarda görülen yakıt deposu eklentileridir. Uçakların pylon adı verilen mühimmat istasyonlarına bağlanırlar. Uçakların ateş gücünü düşürürken, servis menzillerini arttırırlar.

Havada Yakıt İkmali / Aerial refueling / In Flight Refueling (IFR) / Air-to-Air Refueling (AAR)

Alıcı ve verici olarak en az iki platform arasında gerçekleşen bu işlem sayesinde uçakların yakıtları seyir halindeyken tamamen doldurulabilmektedir. Şimdi bu işlemin hangi platformlar arasında gerçekleştiğine bir göz atalım:

Tanker Uçak

Yakıt ihtiyacı olan platformlara yakıtı verecek platformdur. Genellikle “Airliner” tipi uçaklardan oluşan bu platformlar, gövdelerinin yarısında yakıt depolarken, yarısında asker ve kargo gibi yükler taşıyabilirken, en az bir uçak yahut helikoptere yakıt aktarımı yapabilmektedirler. Amerikan isimlendirme standartlarına göre tanker platformların isimlerinde Kerosene/Kerosen/Tanker anlamını taşıyan “K” harfi bulunmalıdır. Örneğin: KC-135 “Stratotanker”

Alıcı Uçak/Helikopter

Alıcı platform, havada yakıt ikmali kabiliyeti bulunan her türlü uçak yahut helikopter olabilmektedir. Bu noktada dikkat çeken büyük ayrım hızdır. Jet motorlu uçaklar düşük hızlarda rahat manevralar yapamazken, helikopterler yüksek hızlara ulaşamamaktadır. Bu nedenle helikopter ve uçakların tanker uçakları farklıdır. Örneğin: KC-130 “Harvest Hawk” uçağı düşük hızlarda seyir ettiği için sadece helikopterlere yakıt aktarımı yapabilmektedir. Helikopterlere kıyasla yüksek hızlarda seyir eden jet motorlu uçaklar ise KC-46 “Pegasus” uçağından yakıt aktarımı yapabilmektedir.

Bu platformlar arasında iki farklı türde yakıt ikmali yapılabilmektedir. Bunlar şu şekildedir:

Flying Boom

Boom operatörü kontrolünde tanker uçaktan uzanan bir borunun, alıcı uçağa kenetlenmesi ile gerçekleşen işlemdir. Sadece uçaklara yakıt aktarımı için kullanılan bu sistem, aynı anda sadece bir uçağa yakıt aktarımı sağlayabilmektedir. Flying Boom, Probe-and-drogue sistemine göre alıcı uçağa çok daha hızlı yakıt aktarılmasını sağlamaktadır. Gerekli donanımlar ile Flying Boom, probe-and-drogue metoduna dönüştürülebilmektedir.

Probe-and-Drogue

Herhangi bir operatöre ihtiyaç duyulmayan bu işlemde, iki yahut üç uçağa yakıt aktarımı yapılabilmektedir. Tanker uçaktan uzanan hortuma alıcı uçağın kenetlenmesi ile gerçekleşen bu işlem ile helikopter ve uçaklara aktarım yapılabilmektedir.

Özetle askeri alanda havada yakıt ikmali yapılabilmektedir ve yıllardır yapılmaktadır. Peki havada yakıt ikmali işlemi neden ticari alanda gerçekleşmemektedir?

Havada yakıt ikmali işleminin ticari havacılıkta görülmemesinin sebebi, bu işlemin yerine göre tehlikeli olmasıdır. Ayrıca havada yakıt ikmali için gereken prosedürler oldukça yıpratıcıdır. Bunların üzerine ticari alanda menzile ve ihtiyaca göre konfigüre edilebilen ticari hava taşıtları ile havada yakıt ikmaline ihtiyaç duyulmamaktadır.

Osman Mert Yıldız Mart 11, 2022

Bilgi Deposu

Uçak Yerde ve Yolcular Uçaktayken Yakıt İkmali Yapılabilir Mi?

Bu konuyla ilgili olarak Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü tarafından yayınlanan SHT OPS 1’de yer alan bilgiler doğrultusunda uçakların içerisinde yolcu varken yakıt almasında bir engel bulunmuyor. Ancak bazı prosedürlerin uygulanması güvenlik açısından zorunlu kılınıyor.

Uçak yakıt alımı sırasında en önemli görev uçağın kaptan pilotuna düşüyor, kaptan tarafından onay verilirse yakıt ikmal edilebiliyor.

Uçakta Yolcular Varken Yakıt İkmali Sırasında Uyulması Gereken Kurallar

Yangından korunma ve yangınla mücadele ile ilgili acil durum usullerini ve iletişimleri yürütmeye, tahliye başlatma ve yönetmeye yetkili bir kişinin belirlenen konumda olması gerekmektedir.
Yakıt ikmali sırasında gözlemci olan yer ekibi ile uçaktaki yetkili personel arasında uçağın iç iletişim sistemi vasıtasıyla çift yönlü bir iletişim tesis edilmeli ve kullanılmalıdır.
Yakıt ikmali veya boşaltımı yapılacağı konusunda ekip, personel ve yolcular uyarılmalıdır.
“Emniyet Kemerinizi Takın” ikaz işareti kapalı olmalıdır.
“Sigara içilmez” ikaz işaretleri ile acil durum çıkışlarını gösteren aydınlatmalar açık olmalıdır.

Yolculara emniyet kemerlerini çıkarmaları ve sigara gibi yanıcı maddelerin kullanılmaması talimatı verilmelidir.
Asgari kabin ekibi sayısında görevli bulunmalı ve acil durum tahliyesine hazır olarak görev yerlerinde hazır beklemeleri gerekir.
Uçakta yakıt buharı tespit edilmesi durumunda veya yakıt ikmali ve boşaltımı sırasında herhangi bir tehlikenin meydana çıkması halinde, yakıt ikmal ve boşaltım işleminin hemen durdurulması gerekir.
Acil durum tahliyesinde kullanılması planlanan çıkışların altı ile tahliye kızağı konuşlandırma alanlarında herhangi bir insan veya nesne bulunmamalı.
Emniyetli ve hızlı bir tahliye için gereken tüm koşulların sağlanması gerekir.

Basınçsız Yakıt İkmalinde Yolcu Bulunmamalı

SHGM talimatlarına göre yolcuların uçakta bulunduğu durumlarda yakıt ikmali yapılabiliyor. İstisnai bir durum olan basınçsız ikmal yapılırken uçakta yolcu bulunmaması gerekmektedir. Kanat üstünden basınçsız yöntemle yakıt ikmal edilirken uçakta yolcu bulunması emniyet açısından riskli bulunmaktadır.

Aleyna Aydın Aralık 1, 2021

Bilgi Deposu

Havalimanlarında Yakıt İkmali Nasıl Yapılır?

Akaryakıt faaliyetini yürüttüğü yer için; bu alanda kullanılan tankların, araçların, yakıt ikmal için gerekli olan tüm malzemelerin, yakıt binalarının, ilk yardım araç gereçlerinin ve yangınla mücadele ekiplerini kapsayan genel bir işleyiş ve bununla ilgili planlar hazırlanır.

Akaryakıt ikmalinin yapıldığı alanda cep telefonu ve yanıcı madde kullanılamaz. Sigara içmek ve ateşle yaklaşmak kesinlikle yasaktır. İlk yardım ekiplerinin irtibat numaralarını gösteren uyarı levhaları bulunmak zorundadır. Levhalar:

Kırmızı renkli levhalar; yasak işareti, tehlike alarmı ve yangınla mücadele ekipmanı demektir. Tehlikeli hareket veya davranışları kapsar.
Sarı renkli levhalar; uyarı işaretidir. Dikkatli ol, önlem al vs. demektir.
Mavi renkli levhalar; zorunluluk işaretidir. Özel bir davranış ya da eylemleri kapsar.
Yeşil renkli levhalar; acil çıkış ve ilk yardım işaretleridir. Kapıları, çıkış yerleri ve tesisleri ifade eder.

Yakıt depolama tanklarının üzerinde tankların numarası, ikmal edilecek yakıtın cinsi, tankın kapasitesi, yakıt ikmal tarihi bulunmalı ve tank kontrol edilmelidir. Tanklar doldurulup boşaltılırken araç motoru durdurulmalıdır. Akü, marş, sigorta gibi aletler çalışır vaziyette olmamalıdır.

Akaryakıt faaliyetlerini yapan ve bu birimlerde çalışan personellerin güvenlik ayakkabısı, eldivenleri, kulaklıkları, gözlüğü, baret şapkaları ve fosforlu kıyafetleri olmak zorundadır.

Havalimanı içerisinde akaryakıt istasyonlarının bulunduğu ala ve bu alana giden yollar işaretlenmeli, şeritlerle belirtilmelidir. Bu yolların herhangi bir aksi duruma karşı zeminin düz ve temiz olması gerekmektedir.

Uçak Yakıt İkmali Nasıl Yapılır?

Havacılık sektöründe genellikle uçaklar için “ JET-A1” denilen yakıt kullanılır. Hidrant adı verilen sistem ile yakıt yer altında bulunan yakıtı boru hattı ile uçak deposuna ikmal eder. Bu boru hattına ve düzeneği sağlayan araçlara dispenser denir. Dispenser hem uçağa yüklenen yakıtın basıncını ayarlarken hem de yakıtı süzerek temizler.

Hayrunisa Koç Eylül 25, 2021

Bilgi Deposu

Flying Boom ve Hose and Drogue Nedir?

Flying Boom ve Hose and Drogue bir tür havada yakıt ikmal çeşididir. Havada yapılan yakıt ikmallerini askeri uçaklar sağlar. Bu ikmallerin sağlanabilmesi için uçakların buna göre tasarlanması gerekir bu sebeple sadece askeri uçaklara uygundur. Henüz bilinen sivil olarak yapılmış bir ikmal yoktur.

İkmal Sistemlerinin Farkları

Flying boom tankerde bulunan operatör tarafından diğer uçağın yuvasına yerleştirilen uçuş kontrol yüzeyine sahip sert bir tüptür. Hose and Drogue ise esnek bir hortuma sahiptir. Alıcı uçakla dengelendikten sonra birleştirilir ve kapalı olan iç haznesi ikmal için açılarak operasyon gerçekleştirilir.

Farklılıkların Faydası Nedir?

Tek bir flying boom dakikada 6000 lbs yani yaklaşık 2700 kg yakıt aktarabilir. Hose and Drogue ise 1500-2000 lbs yani 900 kg civarı yakıt aktarabilir. Flying boom daha hızlı bir yakıt aktarımı sağlar ama maliyet düşünüldüğü zaman Hose (Hortum) daha düşük maliyetlidir. Araştırmalara göre flying boom daha karmaşık ve pahalıdır. Flying boom tek bir tane ikmal yaparken Hose and Drogue birden fazla ikmal gerçekleştirebiliyor. Uzun menzilli uçuşlarda flying boom ikmalinin artısı görülür ama diğer uçuşlar ve kol uçuşlarında birden fazla yakıt ikmalinin aynı anda yapılması zaman kazandırdığı için Hose an Drogue tercih edilir.

Melisa Çakır Mart 9, 2021

Bilgi Deposu

Uçakta Yakıt Performansını Etkileyen Faktörler

Uçak Yakıtı (Jet A1)

Hava yolları araçlarında ısı dengesini korumak farklı ulaşım araçlarına göre daha zordur. Uçakların yakıtlarında kullanılan Jet-A1 denilen yakıtın ana maddesi kerosendir. Yüksek irtifalarda azalan hava sıcaklığı sebebiyle yakıtın donmaması, sıvının akışkanlığını kaybetmemesi için önemli bir hidrokarbon sıvısıdır. Jet ve uçak motorlarının yanı sıra sanayide de kullanılır. Halk arasında gaz yağı olarak da bilinebilir. Petrolün çok küçük bir şekilde damıtılmasıyla elde edilir. Parlama noktası 38/40 °C iken donma noktası -47/-49 °C olarak gösterilir. Göründüğünden daha zor alev alır ama çok ısı verir. Bu özelliği sayesinde hem yangın riskini minimum seviyeye düşürür, hem de donma riskini indirgemiş olur.Jet-A1 den farklı olarak kerosen maddesinin yoğunluğuna göre değişen Jet-A ve Jet-B tipi yakıtlarda mevcuttur. Ama Jet-A1 in donma derecesi Jet-A ya göre daha düşük Jet-B ye göre daha yüksektir. Bu sebeple kullanılan en ideal yakıt çeşididir. Jet-B ise donma derecesi -60 °C olması nedeniyle genel olarak Alaska, Kanada ve Rusya gibi sert iklim koşulları olan ülkelerde kullanılır.

Uçaklara Yakıt İkmali Nasıl Yapılır?

Yakıt ikmali yapılırken güvenlik oldukça önemlidir bu yüzden bazı önlemler alınmalıdır. Sorumlu olan kişi, kaptan pilotun yakıt alınması konusunda talimatı olmadan yakıt alım işlemi yapılamaz. Ayrıca yakıt alımı başlamadan önce uçağın yakınlarında itfaiye hazır şekilde olmalıdır. Yolcu giriş-çıkış kapılarına herhangi bir acil durum için körük veya yolcu merdiveni yanaştırılması gereklidir. Uçak park frenine alınmış olmalı ve yakıt aktarımı yapacak tanker uçağa uçak motorları durdurulduktan sonra yanaşması gerekir. Olası bir yangına karşı müdahale edebilmek için yakıt yangınlarını söndürebilecek şekilde en az iki adet yangın söndürücü bulundurulmalıdır. Yakıt ikmalini yapan personel yakıt buharının patlayıcı etkisi olduğunu bilmeli ve buna göre hareket etmelidir. Kıvılcıma sebep olabilecek herhangi bir şey üzerinde bulundurmamalıdır, kıyafetlerinde herhangi bir problem olmamalıdır. Yakıt ikmali yapılacak meydana yakın yerlerde şimşek, yıldırım gibi hava olayları olması durumuna karşı yakıt ikmali için kuleden onay alınması gerekir. Daha pek çok ayrıntıyı içeren önlemler sonrasında yakıt ikmali başlatılır.

Uçağın Yakıtı Performansını Nasıl Etkiler?

Günümüzdeki uçaklar ICAO Annex 8 ile uyumlu olarak ulusal ve uluslararası otoritelerin standartlarına bağlı kalınarak tasarlanmaktadır. Uçak dizaynları Avrupa’da ise EASA (Avrupa Havacılık Emniyeti Ajansı) ile uyumlu olmak zorundadır. Uçakların kalkış ve iniş performansları açısından kalkış ağırlıklarına göre kategorize edilmektedir. Aletli yaklaşma dizaynında ise dikkat edilen en önemli şeylerden biri uçak hızlarıdır. Hızlarına göre uçaklar sınıflandırılarak her bir sınıf için ayrı ayrı hesaplamalar yapılmaktadır.Kalkış aşamasında ise Maksimum Kalkış Ağırlığı dikkate alınmaktadır. Üretici firmalar, uçağın full thrust ile çalışırken ya da bir veya daha fazla motorun arızası durumunda uçulabilecek maksimum irtifayı belirler. Uçuşun her aşamasında olduğu gibi son yaklaşmada da uçak performansını ve yakıtını etkileyen faktörler bulunmaktadır. Son yaklaşmadaki hız faktörünün uçağın iniş mesafesine çok büyük ölçüde etkisi bulunur. Bu sebepten uçaklar rüzgârı karşısına alarak iniş yapar ve düşük hava sürati ile piste teker koyarlar. Son yaklaşma süratini etkileyen faktörlerden ilki uçağın ağırlığı olur. Uçağın ağırlığı arttıkça bu ağırlığı dengelemek için gerekli olan kaldırma gücü artacaktır. Buna bağlı olarak da gerekli kaldırma gücünü elde edebilecek minimum sürat de artmış olur. Uçak ne kadar ağırsa son yaklaşmadaki sürati de o kadar fazla olacaktır.

Son yaklaşma sırasında flaplar belli oranda açılır ve sürtünme artar. İniş takımları açıldığında ise sürtünme daha da fazlalaşır. Alçalma oranında hiç değişiklik yapmadan hız düşürmek mümkündür. Daha az bir süratle daha dik bir son yaklaşma anlamına gelmektedir. Hava trafik kontrolörlerine göre ayırmalar uçaklara göre değişen bu süratler dikkate alınarak yapılır. Uçağın yakıt performansını, hava olayları, gökyüzündeki rüzgârın etkisi, havada yaşanan trafik durumu vb. gibi şeyler oldukça etkilemektedir.

Çiğdem Karayel Kasım 23, 2020

Bilgi Deposu

Uçağın Yakıtı Havadayken Biterse Ne Olur?

Bir arabanın yoldayken yakıtı bittiğinde, en yakın benzin istasyonuna gidip yakıt alabilir ya da en kötüsü yolda kalır. Bir uçağın havada yakıtı biterse durum bu kadar çabuk çözülemez. Bu büyük bir felaketin habercisidir. Uçaklar kalkış yapmadan önce dikkatli bir incelemeden geçerler ve uçakta her şey uygun olduğu zaman uçağa kalkış izni verilir. Genel olarak Uçuş esnasında yakıt bitmesi pek rastlanan bir durum değildir. Çünkü Hava Yolları Bu ihtimali göze alamazlar. Uçağa fazladan yakıt yüklemek onlar için daha kolay bir çözümdür. Yakıt bir uçak için olmazsa olmazlardan biridir. Yakıt olmadan motorlar çalışmaz. Eğer havadayken uçağın yakıtı biterse uçağa yakıt ikmali yapılmalıdır. Aksi takdirde uçak düşer. Bazen istenmeyen durumlar olur ve bu durumun havacılık tarihinde örnekleri vardır. Bu tür durumlarda yakıt ikmali ya da uçağın en yakın havaalanına iniş sağlaması gerekir. Bu kısımda Pilot’un kabiliyeti ve soğukkanlılığı büyük önem taşır.

Havada Yakıt İkmali Nedir?

Yakıt ikmali, uçakların inmeden, uçuş sırasında yakıt almalarını sağlayan sistemdir. Gökyüzünde yakıt ikmalinin zamandan tasarruf edilmesi, yapılması mümkün olmayan görevlerin yapılması, uçulması zor mesafelerin uçulması gibi muazzam faydaları vardır. Günümüzün Uçakları yakıt konusunda çok iyi özelliklere sahiptir. Uçağın kanatları bile yakıt deposu olarak kullanılabilir. Eğer hava da yakıtınız bittiyse başka bir uçaktan yakıt ikmali yapıp yolunuza devam edebilirsiniz.

Her Uçak Tipinde Yakıt İkmali Yapılabilir Mi?

Yakıt ikmali, havacılık genelinde normal durumlar içerisinde gerçekleştirilmesi en zor prosedürlerden biridir. Ancak sadece askeri havacılıkta uygulanır. Çünkü yapılan ticari uçuşlarda, uçuş öncesi yakıt hesaplaması detaylı bir şekilde yapılır, uçağın normal şartlarda havada yakıtının bitmesi mümkün değildir. Askeri havacılıkta, havada ne zaman ne olacağı kesin değildir. Ülkeler savaş durumunda olmasa dahi, basit bir eğitim uçuşunda bile yakıt sıkıntısı yaşanabilir. Havada yakıt ikmalinin ilk kahramanı tanker’dir. Ancak Tanker olmadan da yapılabilir.

Yakıt ikmali için yüksek irtifalar tercih edilir, bir yakıt sızıntısı olması halinde, yakıtın buharlaşması için gereken irtifa aralığı bırakılmalıdır. İkmal, tankerin yatışta, tırmanışta veya alçalışta olmasına bakılmaksızın gerçekleştirilir. Tankerde, yakıt ikmali yapacak olan uçakla iletişimde olan Boom Operatörü bulunur. Boom Operatörü Tankerin arkasında bulunur, yakıt ikmal trafiğini kontrol eder, ikmal yapan uçakla boom arasındaki teması kurar.

Bilge Akbaş Mayıs 10, 2020

Bilgi Deposu

Etiket: yakıt ikmali