resmin alt tagı

Uçak Motoru Nasıl Çalışır?

Uçak motorları oldukça karmaşık sistemlerdir ve havacılık mühendisliği alanında derinlemesine incelenirler. Uçak motorları, havacılıkta kullanılan 2 temel türü bulunan motorlardır: pistonlu motorlar ve jet motorları. İki tip motor da farklı prensiplere dayanmaktadır.

Uçak Motor Tipleri

Pistonlu motorlar, içten yanmalı motorlara benzer ve genellikle küçük uçaklarda kullanılır. Bu motorlar, silindirlerde meydana gelen patlama gücünü kullanarak ileri doğru itme sağlar. Silindirlerdeki yanma sonucu oluşan gaz basıncı, pistonları aşağı doğru iter ve dönme hareketine dönüşerek pervaneleri döndür.

Jet motorları ise daha büyük uçaklarda kullanılır ve genellikle turbofan motorları olarak bilinir. Bu motorlarda havadaki oksijenin ve yakıtın birleşimiyle yanma gerçekleştirilir ve jet itki prensibi kullanılarak uçağa itki sağlanır. Birçok bileşenden oluşan kompleks bir yapıya sahiptirler, ancak genel olarak havanın emildiği bir kompresör, yanma odası ve çıkıştaki egzoz nozulu gibi temel bölümleri bulunur.

 

Uçak Motorları Bakımdan Çıktıktan Sonra Nasıl Test Edilir?

Her aracının bakım onarıma ihtiyacı olduğu gibi uçakların hemen her aksamının da bakımı vardır. Hatta günümüzde uçaklar bakımları en hassas yapılan araçlardır. Uçuşa elverişliliğini korumak için son derece dikkatli olunması gerekir. Üstelik bu konuda başka seçenek yok.

Uçakların önleyici bakımından ödün vermek, yolcular/ mürettebat ve yerdeki insanlar için ölümcül olabilir. Herhangi bir bölümünde oluşan hasar uçağın düşüşüne sebep olabilir. Bu yüzden bakımlar, uçağın her bir parçasının sorunsuz bir şekilde görevini yerine getirebilmesi için parça parça yapılır. Bakımlar yapıldıktan sonra teslim edilmeden tüm aksamlar test edilir ve onaylanmadan yeni bir uçuşa çıkamaz. Peki, uçağın en önemli kısmı olan motor bakımlarından sonraki testler nasıl olur?

Uçak Motoru Bakımı

FAA’nın her şeyde olduğu gibi motorlar için de önleyici bakım önerileri vardır. Yalnızca yapısal olmayan parçaların ayrılmasını gerektirir. Uçuş kontrollerinin bağlantısı kesen herhangi bir iş, bakım olarak kabul edilmez.

  • Kaputlar/Kaplamalar: Bunlar çıkarılması ve temizlenmesi gereken kapak plakalarıdır. Herhangi bir gevşek bağlantı elemanı olmadığından emin olunur, çatlak veya ezik görünürse, kaporta çıkartılır veya değiştirilir.
  • Yakıt Hatları: Yakıt hatlarının ve pompaların güvenli bir şekilde sabitlendiğinden ve herhangi bir sızıntı olmadığından emin olunur.
  • Bujiler: Bujiler mutlaka çıkarılmalı ve temizlenmelidir. Bunları yeniden takarken, üreticinin tavsiyelerine göre bir buji boşluk temizleme aletiyle yeniden açıklığın sağlandığından emin olunur.
  • Pervane yatağı: Pervane yatağı yağlanır ve kabloların yıpranmadığı kontrol edilir.

Uçak Motoru Bakım Sonrası Testler

Motor testi veya çalıştırma sırasında herhangi bir parçanın arızalanması, motorun iade edilmesini, onarılmasını ve tamamen yeniden test edilmesini gerektirir.

Test sırasında motorlar, belirli bir motor türü için öngörülen uygun yakıt sınıfı ile çalıştırılır. Yağ sistemi, korozyon önleyici bileşik ve motor yağı karışımı ile servis edilir. Bu karışımın sıcaklığı 105 °C ile 121 °C arasında tutulur. Son çalıştırmanın sonuna doğru, motor yağlayıcı olarak korozyon önleyici karışım (CPM) kullanılır. Motor endüksiyon geçitleri ve yanma odaları da bir aspirasyon yöntemi ile CPM ile işlenir.

Motorun toplam performansını değerlendirmek için kontrollere, aletlere ve herhangi bir özel ekipmana sahip olması gerekir. Test, daha fazla soğutma hava akışı ve doğru miktarda yük sağlar. Operasyonel testler ve test prosedürleri, motor çeşitlerine göre değişir, ancak temel gereksinimler genellikle birbirlerine yakındır.

Test kontrol odası (bremze), motoru çalıştırmak için kullanılan kontrolleri ve çeşitli sıcaklık ve basınçları, yakıt akışını ve diğer faktörleri ölçmek için kullanılan aletleri içerir. Bu cihazlar, çalışan motorun doğru bir şekilde kontrol edilmesi ve değerlendirilmesi için gereklidir. Modern uçak motorlarının güvenli, ekonomik ve güvenilir testi büyük ölçüde aletlerin kullanımına bağlıdır. Motor alıştırma prosedürlerinde, motor uçağa takıldığında olduğu gibi aynı temel motor aletleri, ayrıca bu aletlere bazı ek bağlantılar ve uçağa pratik olarak takılamayan bazı gösterge ve ölçüm cihazları kullanılır. Test prosedürlerinde kullanılan aletler, uçağa takılan aletler gibi periyodik olarak incelenir ve kalibre edilir; böylelikle motorun çalışmasıyla ilgili doğru bilgi sağlanır.

Jet Uçaklarıyla, Yolcu Uçaklarının Motorları Neden Farklıdır?

Uçağın kalbi olarak görülen motorlar farklı özelliklere göre farklı uçak tiplerinin ihtiyaç duyduğu performanslar için üretilir. Bir uçak motorunun iki ana performans kriteri vardır. Bu iki ana performans kriteri kuvvet(güç) ve tüketilen yakıt miktarıdır. Burada ikilemde kalınan bir durum vardır. Bunlardan biri yakıt verimliliği arttıkça oluşturulabilecek maksimum kuvvet azalır; ikincisi ise maksimum kuvvet arttıkça tüketilen yakıt artar.

İşte jet uçaklarıyla yolcu uçaklarının farklı motorları kullanmasının sebebi de budur. Çünkü iki farklı uçak tipinin ihtiyaç duyduğu ana performansı farklıdır. Jet uçakların esas ihtiyaç duyduğu performans kuvvet(güç) iken, yolcu uçaklarının yakıt verimliliğidir.

Turbofan Motor:

Gaz türbinli motorların günümüzdeki en gelişmiş tipi, turbofan motorlardır. Turbofan motorun yapısında bir hava alığı, kompresör, yanma odası, fan ve bir egzoz lülesi bulunmaktadır. Türbinden sağlanan enerjinin bir kısmı fana güç sağlamak için kullanılır. Turbofan motoru sınırlı bir uçuş bölgesinde turbojet motordan daha verimlidir.

Turbojet Motor:

Eski tip hava solumalı motordur. Hava girişi, kompresör, yanma odası, türbin ve nozzle’dan oluşur. Gaz türbini mil vasıtası ile kompresörü hareket ettirir. Aynı devirde dönerler. Ses hızı altında verimli değildirler ve aşırı gürültü yaparlar. Savaş uçakları ve cruise füzelerinde kullanılır.

Yolcu uçaklarında yakıt verimliliği, yüksek manevra kabiliyetinden daha önemli olduğu için turbofan motorları kullanılır. Turbofan motorları, turbojet motorlara göre yakıt verimliliği ile kuvvet arasında bir denge oluşturmaya çalışır. Turbojet motorlar genellikle askeri jet uçaklarında kullanılır. Turbofanlara göre daha yüksek itki kuvveti oluşturan, yüksek performanslı ve yakıt tüketiminde hiç de ekonomik olmayan bir motor türüdür.

Bremze Nedir?

Bremze, havalimanlarında ya da uçak motoru atölyelerinde uçak motorunun çalıştırılarak motorun yağının, yakıtının, hidrolik gibi kaçak kontrollerinin ve performans değerlerinin uçak üzerinde uçuştaymış gibi kontrol edildiği alanlara denir. “Açık Bremze” ve “Kapalı Bremze” olarak ikiye ayrılır. Açık Bremze Nedir?

İsminden de anlaşılabileceği üzere açık havada yapılan bremze türüdür. Açık bremze de kendi arasında ikiye ayrılır.

  • Birinci Tipte Açık Bremze: Motor tamir veya test atölyelerinde, testin uçaktan bağımsız bir halde yani diğer bir söyleyişle parçanın uçaktan sökülmüş durumda test yapılmasıdır.
  • İkinci Tipte Açık Bremze: Motor uçaktan sökülmeden uçak üzerinde test edilir.

Açık bremzelerin kullanımındaki olumsuz etki açık havada test edildiği için uçak motorunun çalışmasından kaynaklı çok yüksek ses ve gürültü sorunu ortaya çıkmaktadır. Bu olumsuzluğu en az seviyeye indirmek için ise test alanlarının sadece motorun giriş tarafı açık kalacak şekilde duvarlarla kapatılır veya başka bir çözüm yolu olarak ise motorun egzoz çıkışına denk gelen arka kısmına gürültü engelleyici paneller yerleştirilir. Kapalı Bremze Nedir?

Motorun “Tear-Down” parçalara ayrılması, 200, 400 ve 600 saatlik gibi uzun süren bakımların yapılması, aşırı devir ve aşırı kontrollerinden sonra, yerde veya uçuş esnasında motorda takat düşkünlüğü ve sarsıntı hissedilirse, zaman aşımı veya motorun ana malzemelerinden herhangi birisinin değiştirilmesi gibi durumlardan herhangi biri veya birkaçı meydana gelirse motorun bremzeye bağlanarak çalışma ve faaliyet kontrollerinin yapılması gerekir.

Bremzede motorun performans değerleri, göstergelerde okunan değerlerin doğru olup olmadığı, takat, sarsıntı, yağ, yakıt, hidrolik ve hava kaçak kontrolleri gibi kontroller yapılmaktadır.

Bazı Uçakların Motorları Neden Kuyruktadır?

Uçakların uçuşunu, havada tutunmasını sağlayan asıl parça kanatlardır. Motorların görevi ise uçağı öne doğru itmek ve hava akımının kanatların üzerinden geçmesini sağlayarak kaldırma kuvveti oluşturmaktır.

Uçak Motoru Nedir?

Uçak motoru, uçağa itiş gücünü sağlamak için mekanik güç üretebilen bileşene verilen isimdir. Uçak motorları çoğunlukla 2 türden oluşmaktadır. Bunlar; hafif pistonlu motorlar ve gaz türbinli motorlardır. Uçak motorunun ana fonksiyonu uçağa gereken hareketi sağlamaktır. Motorun uçak üzerindeki birkaç fonksiyonundan daha bahsedilebilir. Bunlar;

  • Elektrik gücü sağlamak.
  • Hidrolik gücü sağlamak.
  • Pnömatik gücü sağlamaktır.

Uçak Motorları Nerelerde Bulunur?

Uçak motorları kanatlarda ve kuyrukta olmak üzere 2 farklı yerde bulunabilir.

Kanatlarda Yer Alan Motorlar:

Motorlar kanatlarda yer alırsa, uçağın taşıyacağı yük cinsine göre kanatlara daha fazla ya da daha az motor takılıp çıkartılarak, arzu edilen güce göre daha çok yapısal takviye gerçekleştirilir. Diğer taraftan uçakların yakıtları kanatlarında depolandığı için gövdedeki bir motora yakıt çekmek yerine hemen depo üzerindeki motora yakıt enjektesi yapılacak olması, olası bir yangında güvenliği arttıran bir etmendir.

Kuyrukta Yer Alan Motorlar:

Kanatlarda yer alan hemcinslerine göre kuyrukta bulunan motorlar, daha sessiz çalışma fırsatı sunarlar. Konumları kuyruk altında olduğu için yabancı cisimlerin bu motorlara erişmesi zorlaşır. Tüm bunların yanında kuyrukta yer alan motorlar, pilotlara daha kolay manevra imkânı da tanırlar. Bu yüzden savaş ve gösteri uçaklarında daha çok tercih edilirler. Motorların Kuyrukta Yer Almalarının Dezavantajları Nelerdir?

Bu durumun kötü yanı çok masraflı olmaları ve tehlikeli ihtimalleri ortaya çıkarmalarıdır. Olası bir arızalanma durumunda, uçağın teknik bakım işleri son derece uzamaktadır. Yakıt hatları kanatlardan tüm gövdeye yayılıp arka tarafa geçtiği için, olası bir yangında motorun feda edilmesiyle kalmamakta, yolcuların hayatı da tehlikeye girmektedir.

Kısaca özetlemek gerekirse uçak motorları; güvenlik, mühendislik ve ticari açıdan olabilecekleri en avantajlı konumda bulunmaktadırlar.

Pervaneli ve Jet Motorlu Uçaklar Arasındaki Farklar Nelerdir?

Pervaneli motorlar standart verimi daha düşük irtifalarda almaktadır. Jet uçakları ise sesten daha hızlıdırlar. Bütün motor tiplerinde çalışmak için gerekli olan ilk enerjiyi sağlamayı başaran sistemler bulunmaktadır. Jet motorları ilk çalışma esnasında belli bir sıkıştırma gücünü ve basınçlı hava akımını kendiliğinden sağlamadan APU kullanır. Buna karşılık olarak dört zamanlı pistonlu motorlarda ise marş motoru aynı görevi görür. Marş motoru çalıştığında bir dönme kuvveti oluşturur. Pervaneli Motorun Avantajları;

  • Jet motorlarıyla kıyaslandığında daha seri bir ilk harekete geçme ve yükleme imkânı verir.
  • Yeterli miktarda güç elde etmek için kullanacağı yakıt bir hayli azdır. Diğer motor türlerine göre bir hayli ekonomiktirler.

Pervaneli Motorun Dezavantajları;

  • Yapısal açıdan bir hayli karmaşık makinelerdir. Dolayısıyla üretimleri zor ve maliyetlidir.
  • Gereken seviyede verimli çalışmak için yüksek nitelikli yakıta ihtiyaç duyarlar.

Jet Motorlarının Avantajları;

  • Çok yüksek devirlerde çalışabilirler.
  • Gazların kinetik enerjisini mekanik enerjiye döndürme yetenekleri yüksektir.
  • Yüksek miktarda güç üretebilirler.
  • Güç/Ağırlık oranları yüksektir.

Jet Motorlarının Dezavantajları;

  • Rölantideyken çok yakıt harcarlar.
  • İlk harekete geçme ve yükleme hızları düşüktür.
  • Yeterli gücü elde etmek için gerekli olan yakıt miktarı çok fazladır.

Uçuş Esnasında Herhangi Bir Motor Arızasında Ne Devreye Girer?

Seyahat ederken uçağın düşmesi hemen hemen birçok insanın aklına gelmiştir. Uzmanlar, çok motorlu uçakların bir motorunun arızalanmasının herhangi bir soruna yol açmayacağını söylüyor. Hatta uçağın tüm motorları dursa bile sorunsuz bir şekilde uçağı indirmek de mümkün. Motorun durması, uçuşu engelleyecek veya kazaya neden olacak bir sorun değildir. Çünkü aslında uçaklar her ne kadar motorlar sayesinde uçsa dahi kanatlar da uçuşu yerine getirebilmek için gerekir.

Uçak motorlarının çalışmasını basitçe açıklamak gerekirse şu şekilde açıklanabilir: Havanın kontrollü bir oranda yakıtla yakıldığı uçak motoruna çekilir. Bu hava/ısı karışımı genişler ve pistonu iter. Böylece krank mili ve pervane döner. Her silindirin içindeki pistonlar, dört adımlık bir döngüyü devam ettirerek itki kuvvetini oluşturur. Bir uçağın motoru, bu şekilde çalışarak uçağı ileri doğru itecek şekilde tasarlanmıştır. Uçak, motorların hızlı itilmesinin yanı sıra havada tutunmasını kanatlar sağlamaktadır. Uçak kanatlarının kavisli tasarımı, uçağı gök yüzünde tutan kuvveti ortaya çıkarmaktadır. Kanat airfoil yapısından dolayı akan havanın sebep olduğu basınç; kanat üstünde alçak basınç oluştururken, kanat altında yüksek basınca sebep olur. Böylelikle kanat üzerinde kontrollü bir hava akışı sağlanarak uçak gökyüzünde yukarı doğru hareket ederken, motorlar da ileri gitmesini sağlar.

Bir Motor Arızalanırsa Pilotlar Ne Yapar?

Tüm pilotlara, temel havacılık kurallarına uyumaları gerektiği öğretilir. Havada bir şeylerin ters gitmeye başladığı zamanlarda belirli bir yol izlemektedirler. Bunlar sırasıyla avigate, navigate ve communicate şeklindedir. Yani aslında uçuş ekibi önce uçağı uçurmaya öncelik vermelidir. Seyir yolunu doğrulamadan veya düzeltmeden önce uçak tamamen kontrol altında olması sağlanmalıdır. Daha sonra pilotların uçmasını istediği yerde uçtuklarından emin olmaları gerekir. Son olarak kule ile iletişim kurarlar. Çift motorlu bir uçakta herhangi bir uçak arızası, pilotların uçağı en yakın uygun havalimanına indirmesi gerekecektir.

Uçaklarda Birden Fazla Motor Bulunur

Çoğu ticari uçak, tek bir motorla çalıştırılmaz. Aksine arızaya karşı koruma sağlamak için birden fazla motora sahiptirler. Her motor diğerlerinden bağımsız olarak çalışır. Bu nedenle, motorlardan biri arızalanırsa, diğeri çalışmaya devam edecektir. Bununla birlikte, bir uçağın tüm motorlarının arızalandığı durumlar da bulunmuştur. Kaptan Sully Sullenberger’ın uçağının her iki motoru da arızalandıktan sonra suya acil iniş yapmak zorunda kaldığı Hudson Nehri inişinin yaygın bir örneği. Her ne kadar tarihte bu tarz durumlar görülse de uçuş sırasında aynı anda birden fazla motorun arızalanma olasılığı yok denecek kadar azdır. Bir Motor Arızasının Etkileri Nelerdir?

Asimetrik İtiş/Kontrol Edilebilirlik: Bir motor arızalanırsa ve kapanırsa, diğer motorun itme gücü, hava hızındaki azalmayı durdurmak için arttırılır. Bu, uçağın çalışan motordan uzaklaşmak istemesine ve bir dönüşe girmesine neden olur. Kontrol edilmediği taktirde bu olay uçağın kontrolünün kaybedilmesine neden olacaktır. Pilotlar tarafından manuel olarak düzeltilerek uçağın dengede ve kontrolde kalması sağlanır.

İrtifa: Uçak gücünün yarısı mevcut olmadığından seyir yüksekliğini koruyamayacaktadır. Uçak arıza anında seyir halindeyse, kalan motor tarafından korunabilen bir ara irtifaya hızlı bir şekilde iniş gerçekleştirmesi gerekecektir.

Sistemler: Uçağın sistemlerinin çoğu, motorlarından güç almaktadır. Bunlar hidrolik, pnömatik ve elektrik sistemlerdir. Bu sistemin bazı parçaları artık mevcut olmayabilir ve bu da uçağın performansını etkileyebilir. Sistemlere enerji sağlayan bir motor bulunmadığı için APU denilen yarımcı güç ünitesi devreye sokularak sistemler için gerekli enerji karşılanabilir.

İniş Performansı: Bir motoru kaybetmek genellikle iniş için farklı bir flap konfigürasyonu gerektirir. Daha düşük flap konfigürasyonuyla iniş gerçekleştirmek için gerekli iniş mesafesi artmaktadır. Bu nedenle pilotların iniş yapmayı seçtikleri havalimanı dikkatlice düşülmelidir. Havaalanının bulunduğu hava durumu, pist uzunluğu ve uçak ağırlığı bu konuda büyük öneme sahiptir.

Enerji İhtiyacı

Uçaklarda RAT (Ram Air Turbine) adında, gerektiğinde uçağın ihtiyacı olan elektriği üreten, pervane sistemi bulunmaktadır. Normal şartlarda uçak motorları sayesinde uçak sistemleri için elektrik üretilmektedir. Motorların işlevlerini yerine getiremediği durumlarda RAT sayesinde temel seviyede elektrik ihtiyacı karşılanır. Bazı uçaklarda gövdede bazı uçaklarda kanatta olan bu türbinler, acil durumlarda kendi kendine devreye girebildiği gibi pilotlar tarafından da devreye sokulabilmektedir.

Bir Motor Arızası Olasılığı Nedir?

Meydana gelen önemli teknolojik gelişmeler sayesinde motorlar inanılmaz derecede yüksek standartlara sahip olarak üretilmiştir. Son on yıldır motor arızaları, pilotların çoğunun sadece simülatörde görecekleri kadar azalmıştır. Uçuşun herhangi bir aşamasında motor arızasının oldukça düşük olmasıyla birlikte, pilotlar her zaman beklenmeyeni bekler. Bu yüzden herhangi bir sorun olduğunda pilotlar hızlı bir şekilde baş edebilmektedir.

resmin alt tagı

Herkes İçin Havacılık Derneği, 2015 yılında öğrenciler tarafından kurulan ve yönetilen bir dernek olarak İLK ve TEK olma özelliğiyle havacılık tarihine imzasını bırakmıştır.

Bugün itibariyle ise 3150+ üyesi ve 7 temsilciliği ile Havacılığın En Büyük Sivil Toplum Kuruluşu haline gelmiştir.

Mail Formu

     

    İletişim

    Yenişehir Mahallesi Osmanlı Bulvarı No:2 Ayport Sitesi A Blok Ofis No:2
    Pendik/ İstanbul

    info@herkesicinhavacilik.com