resmin alt tagı

Thrust Asymmetry Compensation (Asimetrik İtki Düzeltmesi) Nedir?

Uçağın havada kalmasını sağlayan dört ana kuvvet vardır. Bu kuvvetler Thrust, Drag, Weight ve Lifttir. Ayrıca uçaklarda kumanda yüzeyleri ana ve yardımcı olarak ikiye ayrılır. Ana kumanda yüzeyleri Aileron, Elevator ve Rudder’dır. Fly-by-wire teknolojisinin kullanıldığı uçaklar da mevcuttur. Fly-by-wire uçuş kontrol yüzeylerine manuel olarak değil de elektronik ara yüzler kullanılarak kontrol edilmesidir. Aslında bu teknolojiye uçaklarda kullanılan yapay zekâ örnek verebiliriz. Fly-by-wire hatayı minimize etmek ve pilotların işlerini kolaylaştırmak için kullanılmaya başlanmıştır.

Boeing B777, Airbus A330, Airbus A340, Airbus A350, Boeing B787 gibi Fly-by-wire teknolojisi olan uçaklarda Thrust Asymmetry Compensation (Asimetrik İtki Düzeltmesi)’ne rastlarız.

Thrust Asymmetry Compensation,

  • Motor arıza durumlarında yani iki motorlu uçağın tek motoru arızalandığında uçağın yönü değişebilir. Uçak izleyeceği track (yoldan) çıkar. Primary Flight Computer, bir motorun çalışmadığını data buslar vasıtasıyla bilir. Uçağın yönünün değiştiği bilgisini de ADIRU (Air Data Inertial Reference Unit) ve motordan alır. Primary Flight Computer bu tracktan çıkmayı, yön değişimini anladığında ana kumanda yüzeylerinden biri olan Rudder’a ters kumanda verilerek, yeni bir nötr noktası elde etmesi sağlanır. Bu yeni bir nötr noktasının adı Thrust Asymmetry Compensation (Asimetrik İtki Düzeltmesi)’dir. Rudder’ın sıfır noktası her zaman aynı olmayabilir.

  • Motor gaz kollarının eşit seviyede tutulmadığı zaman ortaya çıkar. Örneğin motorda EGT yüksek olabilir, bazı durumlarda bir motorun devri diğer motorun devrine göre arttırılması gerekebilir. Bu durumda da Thrust Asymmetry Compensation olur. Gaz kolu EGT problemi görülüyorsa, motoru tamamen kaybetmemek için geri çekilir. EGT marjinalleri düşürülür. Devri düşürülen motorun thrust’ı düşer. Thrust’ın düşmesi, hızın düşmesine sebep olur. Diğer motorun gaz kolu ileri ittirerek devir arttırılır. Thrust yükselir, hız artar. Böylece uçağın aynı hızda uçurulması sağlanır.

Thrust Asymmetry Compensation (Asimetrik İtki Düzeltmesi) aslında bir korumadır. Uçağın izlemesi gereken yoldan çıkmaması, uçuş planı üzerinden ilerlemesi için bu işlem yapılır.

ETOPS Nedir?

Yolcu taşıyan uçaklar, ilk zamanlarda tek motorlu olarak üretilmiş ancak uçakların hızının artması için zamanla daha kuvvetli motorlar kullanılmış ve motor sayıları arttırılmış; zamanla iki, üç, dört hatta ağır kargo operasyonlarını yürüten Antonov An-225’te 6 adet motor kullanılmıştır. Peki ya bu motorlardan biri veya daha fazlası bozulup, işlevini yerine getiremeyecek hale gelirse uçuş süreci nasıl işliyor?

Uçak motorunun işlevi, uçağın kanatları sayesinde sağladığı kaldırma kuvvetini sürekli hale getirmek suretiyle uçağı havada tutmaktır. Günümüz yolcu uçaklarında iki adet motor bulunmaktadır ve bu motorlarda acil bir durum olması halinde uçağın en fazla kaç dakika uçabileceği ETOPS düzenlemeleri ile belirlenir.

ETOPS, “Genişletilmiş Menzilli Çift Motorlu Çalışma Performansı Standartları” anlamına gelir. Çift motorlu uçakların acil iniş için uygun olan en yakın havalimanından 60 dakikalık rotalarda uçmasına izin veren bir sertifikadır. ETOPS’un pilotlar arasında kullanılan anlamı da “Engines Turn or Passengers Swim” şeklindedir. ETOPS’un Tarihi

Genişletilmiş Menzilli İkiz Motorlu Operasyonlar için ICAO Gereklilikleri (ETOPS), çift motorlu uçaklar için modern üç ve dört motorlu uçaklarınki ile tutarlı olan genel bir operasyonel güvenlik düzeyi uygulamak üzere tanıtıldıkları 1985 yılından beri yürürlüktedir.

  • İlk defa 1985 yılında, Trans World Airlines’a çift motorlu 767 uçağını Boston’dan Paris’e uçması için özel izin verildi (ETOPS 120).
  • Birkaç yıllık ETOPS 120 deneyiminden sonra 1988 yılında 180 dakikalık ETOPS süresi uygulanmaya başladı.
  • 2009 yılında 240 dakikalık ETOPS süresi Airbus A330 ile mümkün kılındı ancak bu süre belirli durumlarda uygulanabilmektedir.
  • 2011 yılında Boeing, 777’nin üç farklı motor seçeneği için FAA’dan ETOPS 330 için tip onayı aldı ve ETOPS 330 ile ilk ticari uçuşu 2015 yılında gerçekleştirdi.
  • Airbus A350, ETOPS 370 onayı alan ilk ticari uçaktır.

ETOPS Onay Süreci

ETOPS onay süreci iki kısımdan oluşur: ilki uçak gövdesi ve motorunun temel ETOPS gereksinimlerini karşılamadığına dair tip sertifikasyonu, ikinci süreç ise havacılık otoritelerini ETOPS uçuşlarını gerçekleştirebilme konusunda ikna etmektir.

  • Tip Sertifikasyonu: Tip sertifikasyonu birtakım testleri içerir. Bu testler genellikle okyanusun üzerinde uçak motorları kapatılarak yapılır. Test uçuşu sırasında uçuş ekibinin kaybedilen motordan dolayı uçağın kontrolünde sıkıntı yaşamaması önemlidir. ETOPS 180 onayı alan bir uçak, tam kapasiteyle motorlarını kullanmadan 3 saat uçabilmelidir.
  • Operasyonel Sertifikasyon: İkinci süreç ETOPS operasyonel sertifikasyonu olarak adlandırılır ve normal mühendislik ve uçuş prosedürlerine ek olarak ek özel mühendislik ve uçuş ekibi prosedürlerine uyumu içerir. Pilotlar ve mühendislik personeli, ETOPS için kalifiyeli ve eğitimli olmalıdır. Uzun mesafeli uçuşları gerçekleştiren deneyime sahip bir hava yolu şirketine derhal ETOPS operasyon onayı verilebilir, diğerlerinin ise bir dizi ETOPS kanıtlama uçuşu ile yeteneklerini göstermesi gerekebilir.

Uçuş Esnasında Herhangi Bir Motor Arızasında Ne Devreye Girer?

Seyahat ederken uçağın düşmesi hemen hemen birçok insanın aklına gelmiştir. Uzmanlar, çok motorlu uçakların bir motorunun arızalanmasının herhangi bir soruna yol açmayacağını söylüyor. Hatta uçağın tüm motorları dursa bile sorunsuz bir şekilde uçağı indirmek de mümkün. Motorun durması, uçuşu engelleyecek veya kazaya neden olacak bir sorun değildir. Çünkü aslında uçaklar her ne kadar motorlar sayesinde uçsa dahi kanatlar da uçuşu yerine getirebilmek için gerekir.

Uçak motorlarının çalışmasını basitçe açıklamak gerekirse şu şekilde açıklanabilir: Havanın kontrollü bir oranda yakıtla yakıldığı uçak motoruna çekilir. Bu hava/ısı karışımı genişler ve pistonu iter. Böylece krank mili ve pervane döner. Her silindirin içindeki pistonlar, dört adımlık bir döngüyü devam ettirerek itki kuvvetini oluşturur. Bir uçağın motoru, bu şekilde çalışarak uçağı ileri doğru itecek şekilde tasarlanmıştır. Uçak, motorların hızlı itilmesinin yanı sıra havada tutunmasını kanatlar sağlamaktadır. Uçak kanatlarının kavisli tasarımı, uçağı gök yüzünde tutan kuvveti ortaya çıkarmaktadır. Kanat airfoil yapısından dolayı akan havanın sebep olduğu basınç; kanat üstünde alçak basınç oluştururken, kanat altında yüksek basınca sebep olur. Böylelikle kanat üzerinde kontrollü bir hava akışı sağlanarak uçak gökyüzünde yukarı doğru hareket ederken, motorlar da ileri gitmesini sağlar.

Bir Motor Arızalanırsa Pilotlar Ne Yapar?

Tüm pilotlara, temel havacılık kurallarına uyumaları gerektiği öğretilir. Havada bir şeylerin ters gitmeye başladığı zamanlarda belirli bir yol izlemektedirler. Bunlar sırasıyla avigate, navigate ve communicate şeklindedir. Yani aslında uçuş ekibi önce uçağı uçurmaya öncelik vermelidir. Seyir yolunu doğrulamadan veya düzeltmeden önce uçak tamamen kontrol altında olması sağlanmalıdır. Daha sonra pilotların uçmasını istediği yerde uçtuklarından emin olmaları gerekir. Son olarak kule ile iletişim kurarlar. Çift motorlu bir uçakta herhangi bir uçak arızası, pilotların uçağı en yakın uygun havalimanına indirmesi gerekecektir.

Uçaklarda Birden Fazla Motor Bulunur

Çoğu ticari uçak, tek bir motorla çalıştırılmaz. Aksine arızaya karşı koruma sağlamak için birden fazla motora sahiptirler. Her motor diğerlerinden bağımsız olarak çalışır. Bu nedenle, motorlardan biri arızalanırsa, diğeri çalışmaya devam edecektir. Bununla birlikte, bir uçağın tüm motorlarının arızalandığı durumlar da bulunmuştur. Kaptan Sully Sullenberger’ın uçağının her iki motoru da arızalandıktan sonra suya acil iniş yapmak zorunda kaldığı Hudson Nehri inişinin yaygın bir örneği. Her ne kadar tarihte bu tarz durumlar görülse de uçuş sırasında aynı anda birden fazla motorun arızalanma olasılığı yok denecek kadar azdır. Bir Motor Arızasının Etkileri Nelerdir?

Asimetrik İtiş/Kontrol Edilebilirlik: Bir motor arızalanırsa ve kapanırsa, diğer motorun itme gücü, hava hızındaki azalmayı durdurmak için arttırılır. Bu, uçağın çalışan motordan uzaklaşmak istemesine ve bir dönüşe girmesine neden olur. Kontrol edilmediği taktirde bu olay uçağın kontrolünün kaybedilmesine neden olacaktır. Pilotlar tarafından manuel olarak düzeltilerek uçağın dengede ve kontrolde kalması sağlanır.

İrtifa: Uçak gücünün yarısı mevcut olmadığından seyir yüksekliğini koruyamayacaktadır. Uçak arıza anında seyir halindeyse, kalan motor tarafından korunabilen bir ara irtifaya hızlı bir şekilde iniş gerçekleştirmesi gerekecektir.

Sistemler: Uçağın sistemlerinin çoğu, motorlarından güç almaktadır. Bunlar hidrolik, pnömatik ve elektrik sistemlerdir. Bu sistemin bazı parçaları artık mevcut olmayabilir ve bu da uçağın performansını etkileyebilir. Sistemlere enerji sağlayan bir motor bulunmadığı için APU denilen yarımcı güç ünitesi devreye sokularak sistemler için gerekli enerji karşılanabilir.

İniş Performansı: Bir motoru kaybetmek genellikle iniş için farklı bir flap konfigürasyonu gerektirir. Daha düşük flap konfigürasyonuyla iniş gerçekleştirmek için gerekli iniş mesafesi artmaktadır. Bu nedenle pilotların iniş yapmayı seçtikleri havalimanı dikkatlice düşülmelidir. Havaalanının bulunduğu hava durumu, pist uzunluğu ve uçak ağırlığı bu konuda büyük öneme sahiptir.

Enerji İhtiyacı

Uçaklarda RAT (Ram Air Turbine) adında, gerektiğinde uçağın ihtiyacı olan elektriği üreten, pervane sistemi bulunmaktadır. Normal şartlarda uçak motorları sayesinde uçak sistemleri için elektrik üretilmektedir. Motorların işlevlerini yerine getiremediği durumlarda RAT sayesinde temel seviyede elektrik ihtiyacı karşılanır. Bazı uçaklarda gövdede bazı uçaklarda kanatta olan bu türbinler, acil durumlarda kendi kendine devreye girebildiği gibi pilotlar tarafından da devreye sokulabilmektedir.

Bir Motor Arızası Olasılığı Nedir?

Meydana gelen önemli teknolojik gelişmeler sayesinde motorlar inanılmaz derecede yüksek standartlara sahip olarak üretilmiştir. Son on yıldır motor arızaları, pilotların çoğunun sadece simülatörde görecekleri kadar azalmıştır. Uçuşun herhangi bir aşamasında motor arızasının oldukça düşük olmasıyla birlikte, pilotlar her zaman beklenmeyeni bekler. Bu yüzden herhangi bir sorun olduğunda pilotlar hızlı bir şekilde baş edebilmektedir.

Uçaklar Tek Motorla Uçabilir Mi?

Yolcu uçakları genel olarak değerlendirildiğinde iki ya da daha fazla motorla uçar. Fakat bütün uçaklar tek motorları eksik şekilde de uçabilirler. İki motorlu bir yolcu uçağında bütün planlamalar tek motora göre yapılır. Yani uçağın motorlarından bir tanesi bozulsa bile uçak tırmanışa sıkıntısız bir şekilde devam edebilir. Kısacası ikinci motor güvenlik için bulunur da diyebiliriz. Bir motorun arızalanması uçakların güç ve hızında azalmaya neden olacaktır. Bu yüzden pilotlar daha düşük irtifaları tercih etmelidirler. Tek motor arızalandığında uçuş biraz zor olacağından uçağın iniş hedefi değiştirilebilir. Uçakların Havada Tüm Motorları Durursa Ne Olur?

Uçaklarda uçmayı sağlayan iki temel öğe vardır. Kanatlar ve motorlar. Uçak motorlarının durmasının farklı sebepleri olabilir. Bunlara örnek olarak motora kuş girmesi, yağ sızıntısı verilebilir.  Fakat uçağın iki motorunun da aynı anda bozulması çok düşük bir ihtimaldir. İki motoru da bozulduğu takdirde bu uçağın direkt olarak yere çakılacağı anlamına gelmez. Tüm motorları bozulan bir uçak sorunsuz bir şekilde 150 km uçabilir. Böylece kanatlar ve dümen ayarlaması yapılarak uygun bir iniş alanı bulup uçağın süzülerek inmesi sağlanabilir.

Uçuş Esnasında Uçağın Tüm Motorları Durursa Ne Olur?

Gökyüzündeki kuşlardan esinlenilerek yapılan ilk uçaklardan beri günümüze kadar pek çok gelişme yaşanmıştır. Havacılık tarihinde yaşanılan bazı acı olaylar bizlere emniyetin ve güvenliğin havacılık için vazgeçilmez olduğunu göstermiştir. Küçük ihmallerin ve hataların büyük olaylara yol açtığı bu sektör için her şey kuralına uygun olmalıdır.

Uçak Motorları

Motorlar uçağa itme kuvvetini veren parçalar olarak oldukça önemlidir. Her uçakta en az iki tane bulunan ve devasa güce sahip bu parçalar binlerce tonluk uçakları bile zahmetsizce hareket ettiriyorlar.  Ancak kuş sürüleri, volkanik küller, dolu, yakıtın bitmesi ve sistem arızası gibi bazı sebeplerden dolayı bazen sistem dışı kalabilirler. Peki bu motorlardan birisi durursa ne olur? İki veya daha fazla motorlu yapılan uçaklarda tüm hesaplar bir motor eksik performansına göre yapılmaktadır yani diğer motor bir nevi yedek motor rolündedir. Uçağı bir pilotun uçurabileceği gibi bir motor da uçurabilir. Motorlardan birisi arızalansa bile kalan diğer motorla bize sorunsuz olarak yolculuk sunmaya devam edecektir. Uçaklarda tek motor arızası ciddi bir problem değildir. 4 motoru bulunan B747 veya A380 boşluğu doldurabilecek mekanik donanıma sahiptir. Örneğin B737’nin bir motoru arıza yapsa bile 5-6 saat uçabilecek teknolojiye sahiptir.

Tüm Motorlar Arızalanırsa?

Şu an ki teknolojilerde bu aslında çok da olası bir durum değildir. Ama eğer böyle bir durumla karşılaşılırsa da bu uçağın gökten taş gibi düşeceği anlamına gelmez çünkü uçağın uçmasına olanak sağlayan kuvvetler aynı zamanda uçağın irtifasına bağlı olarak belli bir süre süzülmesine de olanak sağlar. Bu süzülüş esnasında uçağın bir itme kuvveti olmadığı için Örneğin 30 bin feet’de bir uçak yaklaşık 80 km süzülebilir. Nadir görülen bu tüm motor arızalarından birisi de, Hudson Mucizesi olarak bilinen UK Airways’e ait 1549 sefer sayılı uçak motorlarına kuş çarpması sonucu arızalandı. Hudson Nehri’ne başarılı bir iniş yapan uçaktan yolcuların hepsi tahliye edildi.

resmin alt tagı

Herkes İçin Havacılık Derneği, 2015 yılında öğrenciler tarafından kurulan ve yönetilen bir dernek olarak İLK ve TEK olma özelliğiyle havacılık tarihine imzasını bırakmıştır.

Bugün itibariyle ise 3150+ üyesi ve 7 temsilciliği ile Havacılığın En Büyük Sivil Toplum Kuruluşu haline gelmiştir.

Mail Formu

     

    İletişim

    Yenişehir Mahallesi Osmanlı Bulvarı No:2 Ayport Sitesi A Blok Ofis No:2
    Pendik/ İstanbul

    info@herkesicinhavacilik.com