Uçuş kumanda yüzeyleri, uçağın yönünü kumanda etmesini sağlayan parçaların genel adıdır. Uçağın hareketleri üç eksen etrafında gerçekleşmektedir. Bu hareket eksenleri;
- Enlemesine Eksen
- Uzunlamasına Eksen
- Dikey Eksen’dir.
Uçaklar, bu üç ayrı yön etrafında hareket eden bir uçuş kumanda sistemine sahiptirler. Üç farklı hayali yönde hareket kabiliyetine sahip uçakların bu eksenleri ağırlık merkezinden geçmektedir. Bu eksenler ağırlık merkezi etrafında dengededir ve uçağın yaptığı tüm hareketler bu merkez etrafında gerçekleşmektedir.
Enlemesine (Lateral) Eksen
Uçağın bir kanat ucundan diğer kanat ucuna kadar uzanan ve ağırlık merkezinden geçen bu eksen uçağın hücum açısını değiştirerek uçakta ‘’pitch (yunuslama)’’ hareketini yapmaktadır. Temel kumanda yüzeyi ise irtifa dümenidir(elevator).
Uzunlamasına (Longitudinal) Eksen
Bir uçağın burnundan kuyruğuna kadar uzanan ve ağırlık merkezinden geçen hayali bir çizgidir ve uçak bu eksen sayede yatış hareketini yapmaktadır. Uçağın yaptığı bu yatış hareketine ‘’roll (yuvarlanma)’’ adı verilmektedir ve kanatçık (aileron), elevon veya spoiler ile yaptığı yatış hareketini kontrol etmektedir.
Dikey (Vertical) Eksen
Uçağın tepesinden tabanına inen ve ağırlık merkezinden geçen eksen sayesinde uçak ‘’yaw (batma)’’ hareketini yapmaktadır. Temel kumanda yüzeyi istikamet dümenidir(rudder).
Temel Kumanda Yüzeyleri Nelerdir?
Temel kumanda yüzeyindeki hareketler, sabit kanatlı bir uçakta yüzeylerin akışa karşı durup, onu bozup tüm bunların sonucunda da yüksek basınçlı bir bölge oluşturma prensibine göre çalışır.
- Kanatçıklar (Aileron): Kanat uçlarının firar kenarına yerleştirilen bu yüzeyler birbirine zıt yönde çalışırlar. Uçağın uzunlamasına eksendeki yuvarlanma hareketini yapan kanatçıklar lövyeyle irtibatlandırılmışlardır ve pilot lövyeyi sağa yatırdığında uçak sağa doğru yatış yapar sola yatırdığında sola doğru yatış yapar. Örneğin pilot lövyeyi sağa yatırdığında sağ kanatçık yukarı sol kanatçık ise aşağı doğru hareket eder. Yukarı kalkan sağ kanatçık sağ kanat üzerindeki taşıma kuvvetini azalttığı için sağ kanat aşağı doğru hareket eder.
- İrtifa Dümeni (Elevator) : Yatay sabit stabilizenin firar kenarına yerleştirilen irtifa dümeni uçağın yunuslama hareketini yapmasını sağlamaktadır. Lövyeyle irtibatlandırılmış olan irtifa dümeni, pilot lövyeyi geri çektiğinde aşağı doğru hareket eder ve taşıma kuvveti azalır. Taşıma kuvveti azalan kuyruk aşağı doğru hareket eder, uçağın burnu yukarı doğru hareket eder ve tırmanış böylece başlamış olur.
- İstikamet dümeni (Rudder) : Düşey stabilizenin düşey kenarına yerleştirilen istikamet dümeni uçağın sapma hareketi yapmasını sağlamaktadır. Pilot mahallindeki pedallarla kontrolü sağlanan istikamet dümeni, pilot sağa bastığında dümen sağa doğru hareket eder ve kuyruğu sola doğru iterek uçağa sağa doğru yön verir.
- Spoiler: Kanatlar üzerine yerleştirilen spoiler genel olarak kanatçık gibi çalışır. Fakat farkı şudur ki; lövye sağa yatırıldığında sağ spoiler kalkar, sol spoiler hareket etmez. Sağa kalkan sağ spoiler sağ kanat üstündeki taşıma kuvvetini azaltarak kanadın aşağı doğru hareket etmesini sağlar.
