Faydalı Yük Fırlatma Sistemleri Nedir?
Faydalı yük, uzayda belirli yörüngede dolaşan veya belirli bir irtifadan başlayarak düşüş gösteren ve bu düşüş sırasında bir bilimsel görevi yerine getirmek için tasarlanmış olan sistemlere denir. Uzaydaki yerçekiminin etkilerini görmek için yapılmış ve 120 km irtifadan düşmek üzere serbest bırakılan kapalı bir deney düzeneği de faydalı yük sistemleridir. Roketler ise bu faydalı yükü belli bir irtifaya güvenli bir şekilde bırakmak için tasarlanan, çeşitli yakıt türleri kullanabilen taşıma araçlarıdır. Roketin Fırlatılması
Tipik bir uçuş boyunca roket üzerindeki kuvvetlerin hem büyüklüğü hem de yönü oldukça fazla değişir. Kalkış anında rokete etki eden temel kuvvetler ağırlık ve itkidir. Dikey bir fırlatma için, itki ağırlığın tam karşısında bulunur. Kalkış sırasında roketin ivmelenmesi, Newton’un ikinci hareket yasası kullanılarak basit cebir bilgileri ile hesaplanabilmektedir.
Normal uçuş koşullarında, roketin uçuş yolu boyunca kararlı kalabilmesi için roketin aerodinamiği kullanılmaktadır. Aerodinamik kuvvetler hızın karesine bağlı olduğu için ve hız, kalkışta nispeten küçük olduğu için aerodinamik kuvvetlerin büyüklüğü de düşüktür. Kalkışta hiç veya az aerodinamik kuvvet olduğunda, roket sürekli halde olmaz. Düşük hızda kararlılık sağlamak ve roketin yanal sapmalar yaşamaması için, roketler fırlatma rayı boyunca fırlatılır. Ray, roketin kenarı boyunca küçük bir tüp olan fırlatma pabucuna yerleştirilir veya roket üzerindeki buton rayda ilerleyerek kalkış sırasında roket ray boylamında hareket eder. Fırlatma Sistemleri
Bir fırlatma sistemi; fırlatma aracı, fırlatma rampası ve diğer çeşitli altyapı bileşenlerinden oluşmaktadır. Genel olarak faydalı yükü taşıma amacı ile yapılan roketlerin fırlatılmasında kullanılan bu sistemler birçok farklı türde bulunabilmektedir.
Harcanabilir Fırlatma Araçları: Tek kullanımlık olarak tasarlanmıştır. Genellikle faydalı yükünden ayrıldıktan sonra atmosfere girerek bu sırada parçalanarak yok olurlar.
Tekrar Kullanılabilen Fırlatma Araçları: Atmosfere sağlam olarak iniş gerçekleştirirse kurtarıldıktan sonra tekrar fırlatılabilir. Yeniden kullanılabilmesi sayesinde uzaya veya atmosfere birden fazla yük taşıması yapılabilir. Tekrar kullanılabilen fırlatma araçlarına uzay mekiği örneğini verilebilirken son zamanlarda SpaceX çalışmalarında yere iniş gerçekleştirilen yeniden kullanılabilir roketler de tasarlanmaktadır.