Havacılık faaliyetlerinin ilk başladığı yıllarda uçak kaza sebeplerinin çoğunun teknik faktörlerden dolayı ortaya çıktığı görülmüştür. Günümüzde ise teknik faktörler yerini insan ve örgütsel faktörlere bırakmıştır. Bu tür kazaların yaşanma olasılığını en aza indirmek için çalışanların emniyet kültürünü benimsemesi gerekmektedir.

Havacılık Emniyeti

Sivil havacılık faaliyetlerinin, gerçek hayat şartlarında, tüm bilinen risk faktörlerinin ortaya konulduğu ve kaçınıldığı, kabul edilebilir risk seviyelerinde gerçeklemesiyle hava aracı kazalarından muaf olma, kazalara ya da olaylara sebep olabilecek faktörlerin ortadan kaldırılmış olması halidir.

Emniyet Kültürü

Emniyet konusunda örgütün sahip olduğu yerleşik inançlar ve değerler kümesidir. Örgüt kültürünün bir alt kültürüdür. Örgüt yöneticilerinin alması gereken sorumluklarla belirlenir. Bütün seviyelerdeki personelin emniyet konusundaki tutumudur. Olumlu Emniyet Kültürü Bileşenleri

• Raporlama Kültürü: Çalışanlar potansiyel tehlikeler ve risklerle ilgili bir durum yaşandığında buna kendi hataları dahil özgürce ve gönüllü olarak rapor etmelidir. Bu raporların gizliliği sağlanmış, gönüllü bildirimleri teşvik eden ve bildirildiği zaman çalışanların cezalandırılmadığı bir sistem olması gerekir.
• Bilgilendirme Kültürü: Emniyetin sağlanması için toplanan bilgi; teknik faktörlerden, insan faktörlerinden, örgütsel faktörlerden, kazalardan, olaylardan ve denetlemelerden elde edilir. Bu bilgiler toplandıktan sonra analiz edilir. Raporlama kültürünün yaygınlaşması hedeflenir.
• Öğrenme Kültürü: Çalışanların, becerilerini geliştirir. Bilgilerini güncel tutarlar. Emniyetle ilgili her olaydan ders çıkartılır ve gereken değişimler aksatılmadan gerçekleştirilir.
• Esneklik Kültürü: Örgütün değişimlere bağlı olarak yeni şartlarda da potansiyel tehlikelerle ve risklerle karşılaştırıldığında yapısal olarak uyguladıkları yöntemleri değiştirmeleri, yeni eğitimler düzenlemeleri, yeni ikazların geliştirilmesi gerekebilir. Bu durumlarda da üst yönetimin desteği gözle görülebilir seviyede olmalıdır.
• Adalet Kültürü: Çalışanların raporlamalardan korkmasını ortadan kaldırılması hatta buna teşvik edilmesi için güvene dayalı bir ilişki bulunur. Yöneticiler, çalışanları suçlamak yerine olayı detaylıca incelediklerinde bilgilenecekleri bilincini oluşturmayı hedeflerler. Bu şekilde emniyeti arttırabileceklerini bilirler.

Havacılık Örgütlerinde Olumlu Emniyet Kültürünün Geliştirilmesi

Emniyet için gereken kurallar sadece merkez tarafından belirlenirse ve uygulamada çalışanlar bunu benimserken bazı sorunlar ortaya çıkabilir. Emniyetin sağlanması için en büyük güvence, emniyet konusunda duyarlı, bilgili ve biri diğerini olumlu etkileyen çalışanlardır. Nitekim Reason, “emniyetin tesis edilerek sürekliliğinin sağlanmasında, en etkin faktör insandır” demektedir.

Olumlu bir emniyet kültürünün benimsenmesi ve güçlenmesi için üst yönetimin desteği zorunludur. Olumlu bir emniyet kültürünün oluşması için örgütün bunu benimsemiş olması gerekir. Güven kavramı, örgütteki insan ilişkilerini yapıcı olmasını sağlayarak başarı elde ettirir. Bazı araştırmalardan elde edilen sonuçlara göre örgütte birbirine güvenen çalışanlar tarafından yüksek motivasyon, yüksek performans, etkili iletişim ve daha yenilikçi düşünce üretiminin olduğu fark edilmiştir. Aslında böylelikle emniyetin sağlanması için raporlama kültürü güven çerçevesinde yaygınlaşmaktadır.

Olumlu emniyet kültürünün oluşmasında rol oynayan bir diğer unsur adalettir. Ödül ve cezaların nasıl olması gerektiği konusunda ortaya çıkan sosyal kurallar örgütsel adaleti meydana getirir.

Olumlu Emniyet Kültürünün Karakteristik Özellikleri 

• Karşılıklı güvene dayalı iletişim vardır.
• Emniyetin güvence altına alınması için yüksek çaba sarf edilmelidir.
• Önleyici tedbirlerin etkin olduğuna dair güven hissedilmelidir.
• Olumlu emniyet kültürünün tesis edilmesi ve geliştirilmesi için yönetime düşen görevler vardır. Bu çabaların sonucunda; örgüt kültüründe emniyeti güçlendirecek değişim gerçekleşir, çalışanlara kültürel unsurlar aracılığı ile iletilir ve onların davranışlarını etkiler.

Olumlu emniyet kültürünün güçlenmesi için örgüt kültürünün ideal davranışları desteklemesine duyulan ihtiyacı bir kez daha farkına varırız.

Havacılığın ilk yıllarında ortaya çıkan kaza veya bu tür olaylar incelendiğinde sorunların genellikle teknik açıdan olduğu gözlemlenmektedir. Günümüzde ise teknolojinin gelişmesiyle birlikte bu teknik sorunlar yerini insan faktörü ve örgütsel faktörlere bırakmıştır. Bu da emniyet faktörünün alanının ve sorumluluğunun gelişmesine sebep olmuştur.

Emniyet Kültürü Nedir ve Ne Zaman Ortaya Çıkmıştır?

Emniyet kavramı; insan faktöründen oluşabilecek sorunları önlemek amacına dayanır. Bir uçağın kaza sebebi araştırıldığında ve analiz edildiğinde organizasyonel hatalar olduğu görülür. Bu da kurum içerisinde “emniyet kavramı”nın önemini gösterir.

Bu açıdan herhangi bir kurumda herhangi bir pozisyonda çalışan her kişinin hata önlemede aktif rol alması gerekmektedir.

Emniyet kültürü, emniyete ilişkin paylaşılan inanışlar, değerler, uygulamalar ve tutumlardır. Emniyet kültürü kavramından ilk kez 1986 yılında Çernobil nükleer faciasından sonra hazırlanan hata raporunda bahsedilmiştir. Bunun nedeni ise bu facianın sebebinin örgütsel sorunlardan kaynaklanmasıdır.

Reason’un Emniyet Kültürü Modeli

James Reason’a göre emniyet kültürü, herkesin kullandığı ancak çok az kişinin gerçek anlamı veya nasıl ölçüleceği üzerinde uzlaştığı bir kavramdır. Emniyet kültürünü açıklayan çoğu tanıma göre iki bölümden meydana gelmektedir. Birinci bölüm, örgütte bulunanların emniyeti gerçekleştirmek için paylaştıkları inançlar, tutumlar veya değerlerdir. İkinci bölüm ise, daha çok somut olandır. Örgütün sahip olduğu emniyet seviyesini ve bu emniyet seviyesini yükseltebilmek için gerekli olan yapıları, uygulamaları, kontrolleri ve politikaları kapsar. Aslında kapsamlı bir emniyet kültürü tanımlamasının yapılması yerine emniyet kültürünün bulundurması gereken önemli özellikler belirlenmeli ve bunlar vurgulanmalıdır.

Reason Emniyet Modeli Kaç Bileşenden Oluşur ve Bunlar Nelerdir?

Reason’a göre emniyet modeli 4 bileşenden oluşmaktadır. Bunlar: Adil Kültür, Raporlama Kültürü, Öğrenme Kültürü ve Esnek Kültür.

Adil kültür; bulunduğu örgütlerde, yöneticilere suçu yüklemek yerine olayı tüm yönleriyle dikkatlice araştırarak çok daha fazla şey öğrenebileceklerini, bilgilenebileceklerini ve bunun sayesinde de emniyeti artırabileceklerini bildiklerini, buna inandıklarını ve böyle bir yaklaşıma değer verdiklerini belirtmiştir.

Raporlama Kültürü; adil kültürde çalışan kişiler kendi hatalarını raporladıklarında suçlanmazlar. Böylece örgütte yapılan hatalardan öğrenme imkânına kavuşabilirler. Burada aslında örgüt için önemli olan şey insanların kendi hatalarını raporlamaları ve bunlardan ders çıkarmalarıdır.

Öğrenme Kültürü; bir örgütte öğrenme kültürünün oluşabilmesi için raporlama kültürünün bulunması gerekmektedir. Eğer olaylar hakkında analiz edilip rapor yapılmazsa hatalardan sonuç çıkarılamaz.

Esnek Kültür; örgüt içerisinde durumlar ve olaylar değiştiğinde bunu uyum sağlama kültürüne sahip olma anlamındadır.