Uçak yolculuğu öncesinde ya da esnasında emniyetsiz bir durumun yaşamasını hiç kimse istemez. Bazı zamanlarda uçakların başına emniyetsiz durumlar gelebilmektedir. Bir uçağın havadayken başına gelebilecek bu durumlar nelerdir? Etkileyen faktörler nelerdir?
Stall
Uçaklar, ağırlıkları ve cinslerine göre belirli bir hızdan sonra kaldırma kuvvetine erişmektedirler. Bu süratin altında bir hızda uçabilmek neredeyse imkânsız olmaktadır. Bir uçuş sırasında uçak, belirlenmiş hızın altına düştüğü takdirde, kanatlar kaldırma kuvveti oluşturamaz ve uçak uçma kabiliyetini kaybederek çökmeye başlar yani stall meydana gelir. Uçaklardaki en tehlikeli durum stall’dur.
Uçağın Stall Olduğu Nasıl Anlaşılmaktadır?
Uçakların stall olma aşamalarında, kanatların üzerinde bulunan kontrol yüzeylerinde oluşan türbülans nedeniyle, uçakta titreme ve sarsıntı başlar ve bu titreşim pilotu uyarmaktadır. Ayrıca uçaklarda bulunan stall uyarı sistemleri ışık ve sesli olarak, bazı uçaklarda ise pilotun levyesini suni olarak sarsıcı bir mekanizma ile pilotu uyarmaktadır. Stall’dan kurtulmanın tek yolu ise, hücum açısını azaltmak ve motor gücünü artırmaktır. Birçok modern uçakta stall durumunda pilot müdahale yapmadan otomatik olarak levyeyi öne iterek uçağın burnunu aşağı yönlendiren sistemler bulunmaktadır. Bunlar, stall strip (Stall Şeriti), stick shaker (Levye Sarsıcı), stick pusher (Levye İtici), sesli ve ışıklı stall uyarı Sistemleridir.
Stall’un Hızını Etkileyen Faktörler
Yatış Açısı: Yatay durumda olan uçakların stall hızları ile yatış yaparken olan stall hızları aynı olmamaktadır. Düz uçuş esnasındaki stall hızı, keskin ve ani yatışlarda yüksek hızlara ulaşmaktadır.
Ağırlık: Uçakların ağırlıkları arttıkça, stall hızları da artmaktadır.
Flaplar: Flaplar açıldıkları takdirde, uçağın stall olma durumu düşürülmektedir.
Türbülans: Türbülanslar, iniş esnasındaki uçakların normal stall hızının üstünde uçtukları halde stall olabilmelerine yol açmaktadır. Bu sebeple uçaklar iniş esnasında, türbülans var ise yüksek bir yaklaşma hızına ulaşmaktadırlar.
Buzlanma: Kanatların üzerinde oluşmakta olan buzlanma, kanatların üst yüzeyini pürüzlü yapar ve düzgün hava akımını bozmaktadır. Bu da stall hızını artırır hatta uçuşu tehlikeli hale sokabilmektedir.
Ağırlık Merkezinin Yeri: Uçağın ağırlık merkezi gerekenden önde olur ise, pilot uçağın burnunu yukarı kaldırmak için yatay dümenleri yukarı konumuna getirmek ve hızı artırmak durumunda kalmaktadır. Ağırlık merkezi geride olduğu takdirde stall hızı da azalmaktadır.
Süratsiz Kalma Hızı: Her uçağın, minimum seviyede süratsiz kalma hızı olmaktadır. Uçaklar yavaşladıkça uçakların kaldırma kuvveti de azalmaktadır. Kaldırma kuvveti, uçakların ağırlıklarından az olmaya başladığı noktaya süratsiz kalma hızı ismi verilmektedir. Bu noktada uçaklar yükseklik kaybetmeye başlamaktadırlar. Kanatlara çarpan hava akımı kanatların hücum kenarına paralel geleceğine, kanatların alt yüzeyine doğru bir açıyla gelmeye başlamaktadırlar. Yani hücum açısı artmaktadır. Belli bir alçalma hızında da stall olayı oluşmaktadır.
