Aerial refueling/In Flight Refueling (IFR)/Air-to-Air Refueling (AAR), Türkçe karşılığıyla havada yakıt ikmali, alıcı ve verici olmak üzere en az iki platformun gerçekleştirdiği yakıt tazeleme işlemidir. Genellikle askeri havacılık alanında görülen bu işlem sayesinde havada yakıt ikmali kabiliyetine sahip tüm uçakların harekât menzili 2-3 kat arttırılabilmektedir. Mazisi İspanyol İç Savaşı’na kadar dayanan bu işlem, günümüzde güç çarpanı niteliğindedir. Bu imkân-kabiliyete sahip olan ülkeler bölgesel bir caydırıcılık elde etmektedirler.

Havada Yakıt İkmali Yapmak İsteyen Bir Ülke Nelere Sahip Olmalıdır?

Havada yakıt ikmali kabiliyetine erişmek isteten bir ülke şu iki sahip olmalıdır:

Tanker Uçak: Yakıt ihtiyacı olan platformlara yakıtı verecek platformdur. Genellikle “Airliner” tipi uçaklardan oluşan bu platformlar, gövdelerinin yarısında yakıt depolarken, yarısında asker ve kargo gibi yükler taşıyabilirken, en az bir uçak yahut helikoptere yakıt aktarımı yapabilmektedirler. Amerikan isimlendirme standartlarına göre tanker platformların isimlerinde Kerosene/Kerosen/Tanker anlamını taşıyan “K” harfi bulunmalıdır. Örneğin: KC-135 “Stratotanker”

Alıcı Uçak/Helikopter: Alıcı platform, havada yakıt ikmali kabiliyeti bulunan her türlü uçak yahut helikopter olabilmektedir. Bu noktada dikkat çeken büyük ayrım hızdır. Jet motorlu uçaklar düşük hızlarda rahat manevralar yapamazken, helikopterler yüksek hızlara ulaşamamaktadır. Bu nedenle helikopter ve uçakların tanker uçakları farklıdır. Örneğin: KC-130 “Harvest Hawk” uçağı düşük hızlarda seyir ettiği için sadece helikopterlere yakıt aktarımı yapabilmektedir. Helikopterlere kıyasla yüksek hızlarda seyir eden jet motorlu uçaklar ise KC-46 “Pegasus” uçağından yakıt aktarımı yapabilmektedir.

Havada Yakıt İkmali Tipleri

Tanker uçakların, alıcı platformlara iki farklı tipte yakıt aktarımı yapması mümkündür. Bunlar:

Flying Boom: Boom operatörü kontrolünde tanker uçaktan uzanan bir borunun, alıcı uçağa kenetlenmesi ile gerçekleşen işlemdir. Sadece uçaklara yakıt aktarımı için kullanılan bu sistem, aynı anda sadece bir uçağa yakıt aktarımı sağlayabilmektedir. Flying Boom, Probe-and-drogue sistemine göre alıcı uçağa çok daha hızlı yakıt aktarılmasını sağlamaktadır. Gerekli donanımlar ile Flying Boom, probe-and-drogue metoduna dönüştürülebilmektedir.

Probe-and-Drogue: Herhangi bir operatöre ihtiyaç duyulmayan bu işlemde, iki yahut üç uçağa yakıt aktarımı yapılabilmektedir. Tanker uçaktan uzanan hortuma alıcı uçağın kenetlenmesi ile gerçekleşen bu işlem ile helikopter ve uçaklara aktarım yapılabilmektedir.

Alıcı ve verici platformlara sahip olup, havada yakıt ikmali hakkında gerekli bilgi birikimine sahip olan ülkeler havada yakıt ikmali imkân-kabiliyetine sahip olmaktadırlar. Askeri anlamda bölgesel güç olma yarışında büyük önem arz eden havada yakıt ikmali imkanına sahip ülkeleri şu şekilde listeleyebiliriz: Amerika Birleşik Devletleri, Japonya, Almanya, Fransa, İngiltere, Türkiye, Singapur, İsrail, Rusya, Çin, Japonya, Avustralya, Belçika, Hollanda, Norveç, Suudi Arabistan, Güney Kore, İspanya, Birleşik Arap Emirlikleri, Mısır, Brezilya, Endonezya,

Havalimanlarında beklerken, uçaklara yüklenen yakıtların işletmeler tarafından gerçekleştirildiğini görürüz. Peki, bu işlem nasıl gerçekleştirilir? Uçaklara yüklenen yakıtların özelliği nedir? Yakıt depoları nerede bulunur?

Uçaklarda Kullanılan Yakıt Tipleri

Jet A-1, uçaklarda kullanılmakta olan bu yakıtın ana maddesi kerosendir. Uçak yüksek irtifalarda uçarken, düşen hava sıcaklığı sebebi ile yakıtın donmaması ve sıvının akışkanlığını kaybetmemesi için oldukça önemli olan hidrokarbon sıvısıdır. Petrolün çok ince şekilde damıtılması ile elde edilmektedir. Parlama noktası 38/40 C iken, donma noktası ise -47/-49 C’dir. Zor alev almakta ve çok ısı vermektedir. Bu özelliği hem donma riskini indirgemekte hem de yangın riskini minimize etmektedir.  Kerosen yoğunluğuna bağlı olarak değişen Jet-A ve Jet-B tipi yakıtlar da bulunmaktadır. Jet-B tipi yakıtın donma derecesi -60 olması nedeni ile çoğunlukla Kanada, Rusya ve Alaska gibi sert iklim koşullarına sahip ülkelerde kullanılmaktadır.

Uçakların Yakıt Depoları

Uçakların yakıt depolarının %70’i kanatlarında bulunan depolarda, kalan %30’luk kısmı ise gövdesinde iki kanat arasındaki merkezi deposunda bulunmaktadır. Konumları ve kapasitelerine göre 3 bölüme ayrılmaktadır;

Merkezi Yakıt Deposu (Center Tank)

Ana Yakıt Deposu (Main Tank)

Genişleme Yakıt Deposu (Surge Tank)

Bunlarla birlikte uçakların, kuyruk kısımlarında (yatay stabilizatör) trim tank ismi verilen yakıt depoları bulunmaktadır. Kanatlarda bulunan yakıt tanklarına oranla çok küçük olan bu tanklara yakıt, merkezi depodan iletilmektedir.

Uçağa Yakıt Nasıl Alınır?

Uçağa yakıt alınırken güvenlik düzeyini üst düzeyde tutabilmek için çeşitli önlemler alınmaktadır. Yakıt alımı, sorumlu olan kaptan pilotun talimatı olmadan gerçekleştirilememektedir. Uçak park frenine alınmalı ve motorlar durdurulduktan sonra yakıt tankeri uçağa yanaşmalıdır. Bu esnada, olası bir yangına müdahale etmek için ise akaryakıt yangınlarını söndürebilecek kapasitede olan ve en az 2 adet yangın söndürücü bulundurulması gerekmektedir. Yakıt aktarımını yapacak olan personel ise, yakıt buharının patlayıcı etkisini bilmeli ve üzerinde kıvılcıma neden olabilecek bir şey bulundurmamalıdır. Meydanın yakınında ise yıldırım, şimşek gibi hava olaylarının gerçekleşmesine karşılık yakıt ikmali için kuleden onay alınmaktadır. Gelişmiş havalimanlarında hidrant sistemi kullanılmaktadır. Dispenser adı verilen dağıtıcılar ile birlikte yer altında bulunan yakıt depolarından, uçağın kanadında bulunan girişlere aktarılmaktadır. Ayrıca dispenser, hem akaryakıtın basıncını ayarlamakta hem de dolum işlemi esnasında yabancı maddeleri de süzmektedir. Küçük havalimanlarında ise bu işlem tanker ile taşınmakta olan yakıt, uçağın kanatlarında bulunan girişlerden aktarılmaktadır.