TEM modeli, pilotların ve uçuş ekibinin yapacağı olası hataların önlenmesi ve bu hataların tespiti üzerinde kurulmuş, güvenlik yönetim yaklaşımı olarak tanımlanabilir. Bu yaklaşıma göre özellikle insan kaynaklı hataların temelinde; gelen tehdidi anlamama, çözüme kavuşturamama ve sonrasında hataya sürüklenme durumu yatmaktadır.

TEM çerçevesi Texas Üniversitesi’ndeki psikologlar tarafından 1994 yılında geliştirilmiştir.  Bu çerçeve Mürettebat Kaynak Yönetimi stratejilerini kullanarak uçuş gerçekleştiren ekibe hata ve tehdit konusunda kapsamlı eğitimler vermektedir. Özellikle uçuş esnasında karşılaşılan problemlerin hızlı bir şekilde çözülmesi gerekliliği, bu modelin destekleyicilerini arttırmış havacılıkta da kullanılmaya başlanmıştır.

Modeldeki Tehdit Örnekleri Nelerdir?

• Dikkatsizlik
• Kaçırılan yaklaşma
• Yoğun hava trafiği
• Zaman baskısı
• Uçuşun sapması
• Hava durumu
• Otomatikleşme
• Yabancı olunan havalimanı

Tehdit ve Hata Yönetimi (TEM) Modelinin Önemi

Bu model özellikle pilotun psikolojik durumuyla alakalı hataları yönetmekte büyük bir öneme sahiptir. Teknik bilgilere sahip olma konusunda problem yaşamayan uçuş ekibi, emniyet ile alakalı konularda tecrübeler sonrası etkili kararlar alabilir, bu da hata ve tehdidi arttırıp uçuşu tehlikeye sokabilir. Uçuşun tehlikeye girmemesi için öncesinde alınan emniyet eğitimi ekibin hem farkındalığını hem de bilgi kaynaklı stresini azaltır.

Havacılık faaliyetlerinde çok büyük bir önem taşıyan emniyet kavramı şöyle açıklanır; “hata ve ihlallerden kaçınarak kural koyucuların organizasyonları ile uyum içinde kazalardan, ciddi olaylardan, tehlikelerden, yaralanmalardan, ölümlerden kötü bir sonuca sebep olan veya olabilecek etkenlerden uzak olma durumu” olarak tanımlanmaktadır.

Emniyetsiz hareketler, iki kategoriyle tasnif edilmektedir.

• Hata: Akıl yürütme ve fiziksel durumların istenen sonucu başaramamasıdır.
• İhlal: Kural ve yönetmelikleri bilinçli olarak önemsememektir.

Havacılık emniyetinde kazalara sebep olan kusurlar, hata ve ihlal olarak iki farklı kavram şeklinde ayrılmaktadır. Hatalar ve ihlaller arasındaki temel fark, personelin niyetidir. Kural ve prosedürleri usulüne uygun şekilde uygulayarak elinden gelenin en iyisini yapmaya çalışan ancak hedefine ulaşamayan bir yetkili personel ‘hata’ yapmış olmaktadır. Havacılıkta, bir kaza gerçekleşmeden önce milyonlarca operasyonel hatanın yapıldığı istatistiksel olarak onaylanmıştır.

Başka bir deyişle kural ve prosedürlere bilinçli olarak uymayan yetkili personel için ‘ihlal’ söz konusu olmaktadır. İhlaller genel olarak durumsal ve rutin ihlaller olmak üzere iki farklı duruma ayrılmaktadır. Durumsal ihlaller, zaman baskısı veya yüksek-ağır iş yükü gibi, anlık faktörlerden kaynaklanmaktadır. Rutin ihlaller ise iş akışının içerisinde sürekli tekrar edilen durumların ve bu nedenle de zamanla iş yapmanın normal yolu gibi görülmeye başlanan ihlallerdir. Hata ve İhlal Arasındaki Belirgin Fark Nedir?

Hata, istek dışı standarttan farklı hareket, uygulama olarak adlandırılır. Bu hepimizin günlük hayatta yaptığı kasıtsız bir hareket. Yapılacak iş bilerek farklı yapılıyorsa bu kasıtlı bir davranış olarak değerlendiriliyor bu da ihlal olarak karşımıza çıkıyor.

Dirty Dozen Nedir?

Dirty Dozen kavramı en yaygın insan hatalarını ifade eder. 12 maddeden oluşur. İlk olarak Kanada Sivil Havacılık Otoritesi (Transport Canada) tarafından ortaya çıkarılmış ve insan faktörü eğitimlerinin içeriğine dâhil edilmiştir. Bu 12 madde şu şekildedir:

• İletişim Eksikliği
• Kendine Güvenme
• Bilgi Eksikliği
• Zihin Dağınıklığı
• Ekip Çalışmasında Eksiklik
• Yorgunluk
• Kaynak Eksikliği
• Baskı
• Özgüven Eksikliği
• Stres
• Bilinçsizlik
• Normlar