resmin alt tagı

Sonik Patlama Nedir?

Ses, bir dalga kaynağının neden olduğu ortam parçacıklarının titreşimi tarafından üretilen periyodik bir basınç dalgasıdır. Ses dalgaları kulaklar ile duyulur ve beyinde ses olarak algılanır. Ses dalgaları deniz seviyesinde 343 m/s ve 20ºC hızla yayılır. Sonik patlama, ses hızında veya üzerinde hareket eden kaynak tarafından üretilen ses dalgalarının sonucudur. Sonik patlamayı anlamak için önce Doppler etkisini anlamamız gerekmektedir.

Doppler etkisi dalga kaynağının hareketinden dolayı, dalga boyunun gözlemciye göre uzaması veya kısalmasıdır. Örneğin, bize yaklaşan bir ambulansın sesi daha kısa dalga boyuna sahipken, bizden uzaktaki bir ambulansın sesi daha uzun dalga boyuna sahiptir. Sonuç olarak farklı tonlarda ambulans sirenlerini duyarız. Örneğin, ses hızından daha düşük bir hızda hareket eden bir uçak, ses dalgalarının önde sıkıştırılmasına neden olacaktır. Dalgalar ses duvarını geçemedikleri zaman üst üste birikirler. Bu nedenle, yüksek enerjili bir dalga oluşur. Ses hızı aşıldığında ses dalgaları “Mach Konisi” denilen şekilde yayılır. Ses hızının adı 1 Mach’dır.

Ses hızında veya üzerinde hareket ederken, ses dalgaları sıkıştırılır ve uçağın arkasında buluta benzeyen yüksek basınç alanı oluşturur ve gözlemciler bunu bir ses patlaması olarak duyabilirler. Sonik patlama, ciddi hasara neden olacak kadar güçlü ve çok gürültülüdür.

Ses hızını aşabilen ilk süpersonik yolcu uçakları, 1960’ların sonlarında ortaya çıkan Tupolev Tu-144 ve Concorde idi. Bu uçaklar bugün hizmet dışı kalmış olsa da yakın bir gelecekte tekrar süpersonik hızlarda uçulacak gibi görünüyor. 2020 yılına kadar NASA’nın hedefi, X-Plane adında, gürültüyü azaltabilen ve daha az yakıt tüketerek uçuşa hazır hale getiren süpersonik bir uçak yapmaktır.

Askeri Jet Uçakları Nasıl Sesten Hızlı Uçar?

İlk turbo jet motorları Dr. HansvonOhain ve Sir Frank Whittle bulmuştur. Çalışmalarını, birbirlerinden bağlantısız Almanya ve İngiltere adına yapmışlardır. İkisi de çalışmalarında başarılı olmuşlardır ve bu ülkeler arası yarışı başlatmıştır. Özellikle Rusya ve Amerika jet motorlar üzerinden büyük bir yarışa girmişlerdir. Ses ile ilgili terimler II. Dünya Savaşı sonunda değişikliğe uğramıştır. Çünkü artık jet uçakları üretildi ve saatte 1000 km/saat hızı geçiyordu. Bu yüzden hava hızıyla ilgili yeni terimler üretilmek zorunda kalındı. Bunların ilki Avustralyalı fizikçi ve filozof ErnstMach’ın kendi soy ismini verdiği  Mach sayısıdır. (Mach Sayısı: Bir kütlenin hareket halindeyken, bulunduğu ortamın ses hızına oranıdır.)  Ses hızı ortama göre değişiklik gösteren bir sayı olduğu için Mach sayısı da değişkenlik gösteriyor. Ses hızı ve üstü bölümlere ayrıldı ve Mach sayısına göre sınıflandırıldı. Bunlar; subsonik (ses altı), sonik (ses hızı), transonik (ses altından ses üstüne geçiş hızı), süpersonik (ses üstü hız), hipersonik (süper ses üstü hız) olarak adlandırılır. Ayrıca hipersonik seviyeye çıkılmıştır. Ancak insanlar için tehlikeli olduğu için çok tercih edilmemektedir. Ses üstü hızlara çıkabilen askeri uçaklarda bahsettiğimiz jet motorlar kullanılır. Bu motorun ismi turbojettir. Motor ateşlemeyle ortaya çıkan ısı enerjisini mekanik enerjiye çevirir ve yüksek bir itki gücüne ulaşır. İtki gücüne ulaşmak için önce aldığı havayı içinde yakarak bir itki gücü elde eder daha sonra nuzzle kısmında bir kere daha yakıt yakıp çok yüksek itki gücüne sahip olur. (Nuzzle: Motorun ana bölümlerinden biridir. En son havanın geldiği bölümdür. Sabit ya da hareketli parçalardır.) Bu şekilde ses hızının üstüne çıkılabilir. Çok fazla yakıt kullanarak yüksek itki gücüne ulaşır.

Askeri uçaklar; aerodinamik yapısının yolcu uçağına göre daha küçük olması, sürtünme kuvvetini minimuma indirecek burun ve basık uçak şekli, ses hızına çıkıldığında basınca karşı koyacak yapısal güç, daha hafif yapısı ve en önemlisi çok yüksek itki gücüne sahip motorda sayesinde ses hızının üstüne çıkar ve daha önceki köşe yazılarımızda bahsettiğimiz süpersonik patlamaları oluşturur. Askeri jetlerin güçlü ama hafif yapısı, yüksek hızlara çıkmaya destek veren aerodinamiği ve turbojet motorun yüksek itki gücü sayesinde pilotlar ses hızının üstüne çıkabilirler. Fakat pilotlar ses hızının üstüne çıktıklarında hızlarını sabitleyemezler, hızlarını düşürüp yükseltmeleri gerekir. Eğer bunu yapmazlarsa stall’a girerler. (Stall: Her uçağın kendini kaldırabileceği bir hız vardır. Bu hızın altında düşüldüğünde oluşan burun aşağı yere doğru çökme durumu.) Çok yakıt harcayan, gösterilerde şovlar yapan, askeri üstünlük sağlayan jet uçaklar mükemmel aerodinamiğiyle birçok konuda göz doldurur. Gelecekte daha da hızlanacakları, daha üstün motorlarla donatılacağı ve ses hızının birçok alanda daha kullanılacağı düşünüyor ve böyle olmasını umut ediyoruz.

resmin alt tagı

Herkes İçin Havacılık Derneği, 2015 yılında öğrenciler tarafından kurulan ve yönetilen bir dernek olarak İLK ve TEK olma özelliğiyle havacılık tarihine imzasını bırakmıştır.

Bugün itibariyle ise 3150+ üyesi ve 7 temsilciliği ile Havacılığın En Büyük Sivil Toplum Kuruluşu haline gelmiştir.

Mail Formu

     

    İletişim

    Yenişehir Mahallesi Osmanlı Bulvarı No:2 Ayport Sitesi A Blok Ofis No:2
    Pendik/ İstanbul

    info@herkesicinhavacilik.com